Gevoelens en beperkingen
Het lijkt wel alsof het voor mensen niet eenvoudig is om ‘beschaafd’ te leven in een ‘samenleving’ en met elkaar samen te werken, want het dagelijks nieuws staat bol van de crises. Zouden onze gevoelens en de manier waarop wij op elkaar reageren daar misschien iets mee te maken hebben?
In zijn boek Dance to the Tune of Life gaat de bioloog en fysioloog Denis Noble diepgaand in op de samenhang tussen de verschillende levels (lagen) die biologen bij levende wezens onderscheiden. Binnen het organisme, ofwel het individu, werken de verschillende levels van o.a. moleculen, cellen, weefsels en organen samen en streven permanent naar evenwicht. Leven betekent samenwerken, beweging, verstoring en herstel van evenwicht. (1)
De bioloog en epigeneticus David Sinclair schrijft in zijn boek Lifespan: “Homeostase, de neiging van levende wezens om een stabiel evenwicht te bereiken, is een universeel biologisch principe. Het is inderdaad de drijvende kracht van het overlevingscircuit. En dus zien we het overal waar we kijken.” En over het duizelingwekkende aantal enzymatische reacties binnen een cel schrijft hij: “Dit klinkt chaotisch en dat is het ook, maar we hebben chaos nodig om orde te laten ontstaan. Zonder deze chaos zouden de moleculen die samen moeten komen om het leven in stand te houden elkaar niet vinden en zouden ze niet fuseren.” (2)
Laten we nu het level eens bekijken dat één level ‘hoger’ ligt dat van het menselijk individu, namelijk dat van de groep mensen. In tegenstelling tot de levels, die gezamenlijk het individu vormen zijn soortgenoten echter fysiek niet met elkaar verbonden. Zij moeten hun verbondenheid dus ergens anders aan ontlenen. Dat roept de volgende vragen op:
a. Zouden onze gevoelens en emoties iets met een noodzakelijk gevoel voor verbondenheid te maken kunnen hebben?
b. Zou de uitwisseling van gevoelens tussen mensen (of het gebrek daaraan) voor het ontstaan van het gevoel voor verbondenheid van cruciaal belang kunnen zijn?
c. Zou een gebrek aan of onvoldoende gevoel voor verbondenheid kunnen leiden tot chaos die geen orde schept en die niet tot homeostase leidt?
d. En tenslotte zou de schaal waarop mensen met elkaar interacteren daarbij een rol spelen?
Denis Noble schrijft dat volgens zijn Principle of Biological Relativity alle levels met elkaar een relatie vormen. Dat houdt uiteraard niet op bij het level van het individuele organisme. Ook de levels daarboven hebben relaties met de onderliggende en de bovenliggende levels. En ook dan trachten levensprocessen stabiele evenwichten, ofwel homeostase te bereiken
Menselijke gevoelens en emoties worden doeltreffend in evenwicht gehouden wanneer individuen frequent – dagelijks – en veelvormig met elkaar interacteren. Alle zintuigen zijn daarbij van belang, maar ‘kijken’ is daarvan misschien wel het belangrijkst. Bovendien zijn er allerlei manieren waarop gevoelens en emoties kunnen worden uitgewisseld, zoals door taal, praten en seks.
Als gevolg van een te grote schaal kunnen menselijke gevoelens en emoties niet langer effectief worden gebalanceerd en komen mensen in de problemen. Net als cellen, weefsels en organen wanneer feedbackloops worden verstoord. Je zou de effectieve uitwisseling van gevoelens een beperking kunnen noemen om homeostase te bereiken in de vorm van samenwerkende individuen en stabiele groepen. De bioloog, antropoloog en evolutionair psycholoog Robin Dunbar berekende de maximale groepsgrootte op ongeveer 150 mensen. Op grotere schaal worden primaire competitieve en agressieve impulsen niet meer voldoende gecontroleerd, steken egoïsme, hebzucht en agressie de kop op en gaan mensen zich onbeschaafd gedragen. De bioloog en primatoloog Frans de Waal spreekt in zijn boek Een Tijd voor Empathie over het belang van het bereiken van gevoelsovereenstemming. (3) Gevoelsovereenstemming is de sleutel tot homeostase bij de mens, maar kan niet worden bereikt bij te grote aantallen individuen, omdat het natuurlijke gedragsregelend mechanisme van de mens daar niet op is ingesteld.
Betekenen deze biologische beperkingen dat mensen niet in een grootschalig verband kunnen samenwerken? Het antwoord daarop luidt: dat kan desondanks, maar het gaat niet spontaan. Er zal daarvoor wat moeten gebeuren. In de eerste plaats moeten we ons natuurlijke gedrag begrijpen en ons van onze biologische beperkingen bewust zijn. Vervolgens kunnen we voortbouwen op de open networks gedachte, die Denis Noble uiteenzette voor de ‘lagere’ levels. Er is over de emergentie van open societies ook al veel nagedacht zoals door de filosoof Karl Popper en de socioloog Richard Sennett, die dat deed voor de open stad. (4)
Niet onbelangrijk is dat open networks emergent (5) zijn met chaos en complexiteit aan de ene zijde van de balans en serendipiditeit, nieuwe ideeën, oplossingen en juist anticiperen aan de andere zijde.
Zo’n nieuw idee uit de jaren 1960-1970 was bijvoorbeeld “The AI we could have had.” Men experimenteerde toen met een computer die de mens ondersteunde in zijn gevoelens en creativiteit in plaats van het een vehikel te worden voor de zelfdestructieve accumulatie van individueel materieel bezit en de concentratie van macht bij enkele individuen. (6)
Werkelijk intelligent is het om wereldwijd goed te anticiperen en domweg gelukkig te zijn.
Verwijzingen:
(1)
Denis Noble, Dance to the Tune of Life – Biological Relativity, 2016, Cambridge University Press, ISBN 9781316771488, https://doi.org/10.1017/9781316771488
(2)
David Sinclair, Lifespan, The revolutionary science of why we age – and we don’t have to, 2019, Thorsons, an imprint of Harper Collins publishers, HB ISBN 978-0-00-835374-2, PB ISBN 978-0-00-829234-8
(3)
Frans de Waal, Een tijd voor empathie, 8edruk, 2011, Uitgeverij Contact, ISBN 978 90 254 3663 6
(4)
Huib Papenhuijzen, Nooit Meer Concurreren - Onderzoek naar de balans tussen samenwerken en concurreren tijdens de menselijke evolutie, 1edruk, 2022, Uitgeverij Boekscout, ISBN 978 94 645 0742 3
(5)
Over het wetenschappelijk begrip ‘emergentie’ geeft Denis Noble een interessant interview. Klik op het tabblad “Transcript” voor het uitgeschreven interview. Dit is de link: https://www.whyarewehere.tv/people/denis-noble/
(6)
- Zie het artikel in the Financial Times “The AI we could have had”. Dit is de link: https://www.ft.com/content/c63dae2b-b0d5-4b27-a718-2cce165097b9
- Voor meer informatie over het experiment zelf zie de website “Sense of Rebellion”. Dit is de link: https://www.sense-of-rebellion.com/
Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link": https://koopmijnboek.shop/9789464507423