Zit de baviaan in de mens? – deel 1
Als je naar dominante politici kijkt dan zou je zeggen van wel. Maar alle gekheid op een stokje, hebben jullie Frans de Waals laatste boek Anders al gelezen? Nee? Nou dat is echt jammer, want ook dat boek staat weer boordevol interessante informatie over het gedrag van apen, mensen, vrouwen en mannen. Ook legt Frans duidelijk uit wat het verschil is tussen sekse en gender. Eén hoofdstuk gaat over bavianen. Zij staan evolutionair weliswaar veel verder van ons af dan chimpansees en bonobo’s, maar bavianen zijn veel gemakkelijker te bestuderen in de natuur, schrijft Frans, omdat het gronddieren zijn die leven in de savanne, terwijl chimps en bonobo’s zich vaak voor ons verstoppen hoog in de bomen. Bovendien begon de evolutie van mensen een dikke vijf miljoen jaar geleden toen onze vroegmenselijke voorouders gronddieren werden en op de gevaarlijke savanne hun dagelijkse kostje bij elkaar moesten zien te scharrelen, net als bavianen. Opmerkelijk is dat mannetjes mantelbavianen vervaarlijke slagtanden ontwikkelden, waarmee ze gemakkelijk een jachtluipaard kunnen doden om de groep te beschermen. Onze vroegste voorouders echter, de grondaap Ardipithecus en daarna Australopithecus, ontwikkelden een dergelijk verdedigings- en aanvalswapen niet, want dat hadden zij niet nodig om de groep te laten overleven. Het gedrag van deze twee vroegste menselijke vooroudergeslachten kenmerkte zich namelijk door het beter anticiperen dan andere soorten en dat lukte hen wonderwel, want anders waren wij er mooi niet geweest. Maar goed, die bavianen dus komen uitgebreid aan de orde in Anders in onder meer het hoofdstuk “De verkeerde metafoor – Overdrijving van het patriarchaat bij primaten.” (1) Het hoofdstuk begint met het volkomen uit de hand gelopen gedrag van een troep mantelbavianen die werd losgelaten op een omheinde kale rots ‘Monkey Hill’ in Regent’s Park Zoo in Londen. De samenstelling van de groep was niet zoals deze apen zich in natuurlijke omstandigheden organiseren en de kleine kale rots was vanzelfsprekend ook niet erg natuurlijk. Deze fouten hadden dramatische gevolgen: er volgde een enorme slachtpartij. De catastrofe speelde honderd jaar geleden, toen er veel minder inzicht bestond in het gedrag van bavianen in de natuur. En alsof het drama op zichzelf nog niet erg genoeg was, er werden ook volkomen verkeerde conclusies uit getrokken door de leider van het bavianenexperiment Solly Zuckerman, die nog lang standhielden. Frans de Waal verzucht: “Zuckerman ‘bavianiseerde’ in zijn eentje de hele genderdiscussie. Hij stelde dat mannen van nature superieur en gewelddadig zijn en dat vrouwen nauwelijks iets in te brengen hebben. Vrouwen zijn er alleen voor de mannen. In zijn boek The Social Life of Monkeys and Apes uit 1932 presenteerde Zuckerman de gebeurtenissen op Monkey Hill als symbolisch voor de primatenmaatschappij en dus ook voor de onze.”
Dankzij vele wetenschappers, die sindsdien het gedrag van in de natuur levende groepen bavianen uitgebreid hebben bestudeerd weten we inmiddels veel beter hoe deze zich organiseren en gedragen. Het zal dan ook niet verbazen, dat de verhouding tussen aantallen mannen en vrouwen heel nauw luistert en zij elkaar niet afslachten, maar, ondanks sterk dominante mannetjes, elkaar juist versterken en samenwerken in een hechte groep. Als je er nuchter over nadenkt is dat eigenlijk ook wel logisch. Het zou immers wel heel raar zijn als Onze Lieve Heer Zijn soorten zo had geschapen dat individuen elkaar niet helpen om te overleven, maar elkaar juist bij voorkeur om zeep helpen. Vanzelfsprekend zijn er verschillen hoe individuen zich gedragen binnen de samenwerkende groep en die verschillen zijn ook weer vaak specifiek per soort. Je zou het zo kunnen formuleren: de verschillen per soort zijn variaties op een thema, maar het thema is steeds hetzelfde: soortgenoten helpen elkaar om te overleven. De volgende drie afleveringen nemen we de tijd om de mannelijke en vrouwelijke dominantie na te vlooien zowel bij verschillende apensoorten als bij ons soort mensen.
Verwijzingen:
(1)
Frans de Waal, Anders – Gender door de ogen van een primatoloog, 2022, Uitgeverij Atlas Contact, ISBN 978 90 450 4162 9, NUR 410/865, p.92-113
(2)
Zie eveneens de blog:
Frans de Waal - Magister Salutem van 18 maart 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19398
Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423