Even roddelen over de Borgia’s – deel 1
Hebben jullie even tijd? Ik zit er wel een beetje mee, want persoonlijk hou ik niet van roddelen, maar de zaak in kwestie is ernstig. De aanleiding was ons bezoek aan het Catalaans-Aragonees-Valenciaanse stadje Xátiva. In de maand januari reizen Jacintha en ik graag door het zuiden en oosten van Spanje om daar de leefwijze van de neanderthalers te onderzoeken. Het stikt er namelijk van de archeologische vindplaatsen en musea over hun beschaving. De Cova Negra, een grot in de buurt van Xátiva, waar neanderthalers tussen 150.000 en 40.000 jaar geleden vaak verbleven en er onder andere olifanten en rinocerossen verorberden konden we echter niet vinden. (1) Wat we wel ontdekten waren twee rooms-katholieke pausen die afkomstig waren uit het middeleeuwse Xátiva en daarmee begint dan het roddelen. Zij maakten het namelijk zo bont, dat je hun handel en wandel eigenlijk wel aan de kaak móet stellen. Bovendien gaat het om zaken, waarbij een hele familieclan was betrokken en alles heeft ook nog eens een keer ruim vijfhonderd jaar geleden plaatsgevonden. Is het dan nog wel roddelen of is er juist sprake van geschiedschrijving? Het zit zo. Aan het eind van de middeleeuwen leefde in het koninkrijk Aragon een geslacht van lage landadel dat zich naar de naam van hun stadje, de familie Borja noemde. In de vijftiende eeuw verhuisden zij naar Xàtiva en bewoonden daar een best leuke tussenwoning, althans in vergelijking met de huisjes en hutjes van de overige stads- en plattelandsbewoners. Maar eerlijk gezegd stelde het niet veel voor in vergelijking met de palacios en castillos van hertogen, koningen, aartsbisschoppen, kardinalen en pausen. Dat gekeuter in die kleine stadstaatjes tikte gewoon niet lekker aan besefte de ethicus en kerkrechtgeleerde Alonso de Borja (1378-1458) toen hij de nodige hand- en spandiensten leverde aan koning Alfons V van Aragon en een Aragonese kerkvorst, de tegenpaus Benedictus XIII. Deze tegenpaus was één van de maar liefst drie elkaar beconcurrerende pausen die de rooms-katholieke kerk toen rijk was. Voor onze berooide ethicus en scherpzinnige kerkjurist Alonso de Borja betekende dit zogeheten Groot Westers Schisma binnen de steenrijke rooms-katholieke kerk een ware goudmijn, zolang hij het spel goed speelde. De daaropvolgende zet in zijn schaakspel was de herovering van het koninkrijk Napels, dat geheel Zuid-Italië besloeg, voor zijn opdrachtgever koning Alfons V van Aragon, die dat enorme grondgebied door allerlei stommiteiten was kwijtgeraakt. Hoe stak onze sympathieke Alonso de Borja die reconquista in de steel? Heel eenvoudig: door de belangen van onder andere de Aragonese tegenpaus Benedikt XIII daarvoor op te offeren. Kerkrechtjurist Alonso sloot voor koning Alfonso V met de paus van Rome Martinus V een deal over de belening van het koninkrijk Napels. Deze paus was namelijk behalve geestelijk herder ook de leenheer van het leengoed Napels. Koning Alfonso V zou op zijn beurt alle tegenpausen offeren, zodat papa Martinus V weer het monopolie bezat op alle macht van de rooms-katholieke kerk. De papa van Rome blij, koning Alfons V van Aragon blij en natuurlijk onze hardwerkende, intelligente en ethisch zuivere canoniek jurist Alonso de Borja uit Xàtiva blij. Voor de ingenieuze meesterzet om het gehele zuiden van Italië zonder slag of stoot weer terug te bezorgen bij de rechtmatige eigenaar had Alonso de Borja weliswaar zijn vriend en opdrachtgever, de Aragonese tegenpaus Benedikt XIII geslachtofferd, maar was dat niet vooral aan diens stijfkoppigheid, onredelijke geldingsdrang en instinctieve hebberigheid te wijten? In het spel om de knikkers en om de macht kan je natuurlijk hoog inzetten, maar dan moet je niet raar opkijken als je verliest, was de redenering van onze ethicus en kerkrechtgeleerde. Alonso de Borja was inmiddels tegen betaling van de vereiste steekpenningen tot bisschop van Valencia geconsecreerd en vervolgens, eveneens weer tegen betaling, tot kardinaal. Bovendien trad hij toe tot de beruchte Romeinse curie wat hem mogelijkheden verschafte om zijn grote familiedroom, de strategische positionering van high potentials, zoals zijn 53 jaar jongere neef Rodrigo de Borja (1431-1503), binnen de rooms-katholieke machtsorde te verwezenlijken.
Zo was alle gemarchandeer rondom het interpreteren van het canonieke recht voor onze rechtschapen Alonso de Borja een goede leerschool om zijn carrièrepad te effenen om tot paus te worden uitverkoren. Of Alonso het inderdaad tot Paus Calixto III schopte, daarover roddelen we de volgende keer vrolijk verder.
Verwijzing:
(1) Veel informatie is op te doen in musea. Steden en dorpen in de regio Valencia hebben meestal een museum over de prehistorie of de archeologie.
Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423