De heerser komt ten val
Kun je je voorstellen dat de mens zonder machthebbers kan leven? Dat is toch godsonmogelijk? Wanneer de concurrerende mens niet door de een of andere tiran wordt gedwongen zich een beetje normaal te gedragen dan wordt de samenleving toch één grote klerezooi? Dat had de filosoof Thomas Hobbes vierhonderd jaar geleden al in de gaten. Hobbes verkondigde dat ontmoetingen tussen mensen worden gedomineerd door egoïsme en onderling geweld, waardoor er een toestand ontstaat van een permanente oorlog van allen tegen allen. Hobbes zienswijze was heel begrijpelijk. In de eerste plaats vanwege de alom aanwezige staat van oorlog in zijn tijd, maar natuurlijk ook omdat er vier eeuwen geleden veel minder bekend was over evolutie en gedrag. Gelukkig zijn we inmiddels heel wat wijzer. Of niet? Er is uiteraard veel meer kennis opgebouwd, zoals over de mens die miljoenen jaren lang in samenwerkende groepjes rondtrok over de hele wereld. Maar hebben we daaruit ook al wijze lessen getrokken? We concurreren in er ieder geval nog lustig op los. Feiten zijn dat samenwerken het leidende gedrag is van alle levende soorten op aarde en dat samenwerken en sociaal gedrag de evolutie van de mens hebben bepaald. Wapenfeiten zijn dat het onderling concurreren, zoals oorlog voeren, samen met de heerser en met de landbouw ontstonden.
Het woord is aan de ervaren politicus Jan Terlouw. We spraken elkaar in oktober 2020 naar aanleiding van het verschijnen van mijn veldstudie over de Bosjesmensen. Jan Terlouw:
‘Waarom gaat het sedentaire bestaan bijna altijd tot competitie leiden? Ik denk dat dat te maken heeft met macht. Het schijnt zo te zijn dat als mensen macht hebben dat er dan in hun hoofd iets gaat veranderen. Ze gaan ontsporen en misbruiken hun macht. De meeste mensen leven ondertussen hun dagelijks leven, totdat het te laat is. Het is interessant om te onderzoeken hoe dat is gegaan. Maar het is absoluut waar dat het competitieve gedrag dat leidt tot catastrofes.’ (1)
Machthebbers zijn inmiddels zo’n groot probleem dat ze zelfs de hele wereld kunnen vernietigen, maar één dictator is natuurlijk niet de oorzaak van alle ellende in de wereld. Bovendien staat, wanneer de ene tiran het loodje legt, de volgende al weer klaar. De angel zit hem in het onderling concurreren. Als we daarmee stoppen, dan verdwijnen machthebbers vanzelf. Prettige bijkomstigheid is dat de samenwerkende mens uitstekend in staat is om zichzelf te beheersen. Kom, we gaan samenwerken. We zijn er voor gemaakt.
(1) Zie de blog ‘Over Jan Terlouw, over de Bosjesmensen en over macht en catastrofes’ van 2 oktober 2020. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/9051. Het gesprek met Jan Terlouw staat op YouTube. Dit is de link: https://youtu.be/D4d9N1BLPrM (16 minuten)
(2) Zie eveneens de blog ‘Vasili Semjonovitsj schrijft over Vladimir Vladimirovitsj’ van 24 februari 2022. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/14087
(3) Deze blog is gebaseerd op mijn onderzoek naar samenwerken of concurreren dat binnenkort zal worden gepubliceerd