Boekscout Auteursblog - verhalen van en door auteurs

In twee vorige blogs bespraken we het rijke gevoelsleven van de mens en allerhande gevaren die ons angstig maken. (1) In een televisieprogramma hoorde ik een wijze oude Amerikaan eens zeggen “They say love makes the world go round… but it is not love, it’s fear ” en hij had groot gelijk. Dit keer nemen we daarom de man maar eens op de korrel die ons voortdurend de stuipen op het lijf jaagt: de sterke man. Bovenaan zijn wensenlijstje staat het verkrijgen van macht en zijn doel is eveneens simpel: het binnenhalen van zoveel mogelijk bezit. Voor zichzelf. Daaraan is alles en iedereen ondergeschikt. Deze narcist nept, stookt en hitst net zolang totdat mensen hun soortgenoten enorm wantrouwen en zich radeloos aan hem vastklampen. (2) Door zijn bravoure rillen we van angst voor onze medemens en lijkt het warempel wel alsof Homo sapiens een xenofobe soort is. Maar hoe gek het ook moge klinken: de mens is van nature juist xenofiel (3) en de sterke man? Die bestaat helemaal niet. Behalve dan in de waanwereld, die hijzelf heeft geschapen. Hij nept weliswaar jan en alleman, maar zelf is hij ook gewoon nep. Hoe zit dat? Gedurende meer dan vijf miljoen jaar evolueerde Hominina, waartoe ook Homo sapiens behoort, op een andere manier dan onze nauwste verwanten de chimpansees en de bonobo’s. In tegenstelling tot deze twee apensoorten is er bij _Hominina-_geslachten zoals Ardipithecus, Australopithecus, Homo erectus, H. neanderthalensis en H. sapiens niets dat wijst op het bestaan van een alfaman of -vrouw. Van het tegendeel getuigt daarentegen veel. Veel karakteristieker voor de evoluerende mens is zijn lichamelijke zwakheid. (4) Homo sapiensen zijn niet erg sterk. Een chimpansee-man is weliswaar kleiner dan een sapiens-man, maar de chimp is wel vier keer zo sterk. Chimpansees behoren dan ook niet tot de Hominina. De genoemde Hominina-geslachten hebben geen slagtanden, kunnen niet hard rennen noch kunnen ze snel de bomen in vluchten. De kracht van de evoluerende mens zat hem in samenwerken en beter anticiperen en hoe gek het ook moge klinken, daarvoor was zijn kwetsbaarheid juist een pré. De mens is daarom heel alert op gevaar; angst zit ons als het ware in het bloed. In natuurlijke omstandigheden, toen mensen in kleine samenwerkende groepen van fluïde samenstelling rondtrokken, werden onze gevoelens en emoties, waaronder onze angstgevoelens, uitstekend gebalanceerd door ons gedragsregelend mechanisme. De samenwerkende groep stond zowel borg voor gevoelsovereenstemming en vertrouwen in elkaar als voor anticiperen, bijvoorbeeld om problemen te voorkomen. Je kunt gerust stellen dat onze gevoeligheid voor angst de kwetsbare Hominina-soorten juist deed overleven. Een alfaman of -vrouw gaat echter gepaard met machtsstructuren en belemmert daardoor de vrije uitwisseling van nieuw inzicht en kritiek op elkaar. Machtsstructuren staan het unieke menselijke anticipatievermogen in de weg, dat juist floreert bij onderlinge gelijkheid. De mens is niet voor niets extreem gevoelig voor egalitaire verhoudingen. We pikken het niet langer. Weg met de sterke man alias de nepper, de bangmaker, de graaier en de parasiet die ons belemmert te anticiperen.Verwijzingen: (1) Zie de blogs: - Gevoelens en beperkingen van 7 februari 2025. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/21453 - Pas Op – Gevaar! van 13 september 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/20629 (2) Zie bijvoorbeeld de blog Concurreerden de nazi’s? van 7 augustus 2020. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/8620 (3) Zie de blogs: - Xenofoob of xenofiel? – deel 1 van 9 augustus 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/20459 - Xenofoob of xenofiel? – deel 2 (slot) van 23 augustus 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/20552 (4) Zie de blogs: - Zit de baviaan in de mens? – deel 1 van 17 mei 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19906 - Zit de baviaan in de mens? – deel 2 van 31 mei 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19997 - Zit de baviaan in de mens? – deel 3 van 14 juni 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/20096 - Zit de baviaan in de mens? – deel 4 (slot) van 28 juni 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/20191Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

It seems as if it is not easy for people to live 'civilized' in a 'society' and to cooperate with one another, because the daily news is full of crises. Could our feelings and the way we react to each other have something to do with it? In his book Dance to the Tune of Life, the biologist and physiologist Denis Noble discusses in depth the relationship between the different levels that biologists distinguish in living things. Within the organism, or the individual, the different levels of among other things molecules, cells, tissues and organs cooperate and permanently strive for balance. Life means cooperation, movement, disruption and restoration of balance. (1) Biologist and epigeneticist David Sinclair writes in his book Lifespan: “Homeostasis, the tendency for living things to seek a stable equilib­rium, is a universal biological principle. Indeed, it is the guiding force of the survival circuit. And thus we see it everywhere we look.” And about dizzyingly much enzymatic reactions within a cell he wrote: “If this sounds chaotic, it is, but we need this chaos for order to emerge. Without it, the molecules that must come together to sustain life would not find each other, and they would not fuse." (2) Now let us consider the level that is one level ‘higher’ than that of the human individual, namely that of a group of people. In contrast to the levels, which together form the individual, however, conspecifics are not physically connected to one another. They must therefore derive their connectedness from something different. This raises the following questions: a) Could our feelings and emotions have something to do with a necessary sentiment for connectedness? b) Could the exchange of feelings between people (or the lack thereof) be crucial for the development of a sentiment for connectedness? c) Could the lack of, or insufficient sentiment for connectedness lead to chaos that does not create order and that does not lead to homeostasis? d) And finally, would the scale at which people interact with one another play a role in this?Denis Noble writes that according to his Principle of Biological Relativity, all levels form a relationship with each other. This obviously does not stop at the level of the individual organism. The levels above also have relationships with the subordinate and superordinate levels and even then, life processes try to achieve stable equilibriums (homeostasis). Human feelings and emotions are effectively balanced when individuals interact frequently – daily – and in many forms. All senses are important, but 'seeing' is perhaps the most significant. In addition, there are many ways in which feelings and emotions can be exchanged, such as through language, talking and sex. Due to too large a scale, human feelings and emotions can no longer be effectively balanced and people get into trouble. Just like cells, tissues and organs when feedback loops are disrupted. One might call the effective exchange of feelings a constraint to achieving homeostasis in the form of cooperative individuals and stable groups. The biologist, anthropologist and evolutionary psychologist Robin Dunbar calculated the maximum group size at approximately 150 people. On a larger scale, primary competitive and aggressive impulses are no longer sufficiently controlled, selfishness, greed and aggression emerge and people start to behave in an uncivilized manner. In his book The Age of Empathy, the biologist and primatologist Frans de Waal talks about the importance of achieving emotional agreement. (3) Agreement of feelings is key to homeostasis between humans, but cannot be achieved at too large numbers of individuals because humans' natural behavior-regulating mechanism is not tuned for that. Do these biological constraints mean people cannot cooperate on a large scale? The answer is: that is possible, however it will not happen spontaneously. First, we need to understand our natural behaviour and be aware of our biological constraints. We can then build on the open networks concept, which Denis Noble sets out for the 'lower' levels. Much has been thought about the emergence of open societies, such as by the philosopher Karl Popper and the sociologist Richard Sennett, who did so for the open city. (4) It is not unimportant that open networks are emergent (5) with chaos and complexity on one side of the balance and serendipity, new ideas, solutions and anticipation on the other side. Such a new idea from the 1960s and 1970s was “The AI we could have had”. People then experimented with a computer that supported man in his feelings and creativity instead of becoming a vehicle for the self-destructive accumulation of individual material possessions and the concentration of power in a few individuals. (6) Truly intelligent is to anticipate well worldwide and to simply be happy.References: (1) Denis Noble, Dance to the Tune of Life – Biological Relativity, 2016, Cambridge University Press, ISBN 9781316771488, https://doi.org/10.1017/9781316771488 (2) David Sinclair, Lifespan, The revolutionary science of why we age – and we don’t have to, 2019, Thorsons, an imprint of Harper Collins publishers, HB ISBN 978-0-00-835374-2, PB ISBN 978-0-00-829234-8 (3) Frans de Waal, The Age of Empathy, 2009, Harmony Books, New York, ISBN 9780307407764 (4) Huib Papenhuijzen, Nooit Meer Concurreren - Onderzoek naar de balans tussen samenwerken en concurreren tijdens de menselijke evolutie (Ending Competition - An inquiry into the balance between cooperation and competition during human evolution), 1e druk, 2022, Uitgeverij Boekscout, ISBN 978 94 645 0742 3 (5) Denis Noble gives an interesting interview about the scientific concept of ‘emergence’. Here is the link: https://www.whyarewehere.tv/people/denis-noble/ (6) - See the article in the Financial Times “The AI ​​we could have had”. Here is the link: https://www.ft.com/content/c63dae2b-b0d5-4b27-a718-2cce165097b9 - For more information about the experiment itself, see the website “Sense of Rebellion”. Here is the link: https://www.sense-of-rebellion.com/Want to know more? Read my book Nooit Meer Concurreren (Ending Competition), available at bookstores, publisher Boekscout and Bol.com. This is the link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

Het lijkt wel alsof het voor mensen niet eenvoudig is om ‘beschaafd’ te leven in een ‘samenleving’ en met elkaar samen te werken, want het dagelijks nieuws staat bol van de crises. Zouden onze gevoelens en de manier waarop wij op elkaar reageren daar misschien iets mee te maken hebben? In zijn boek Dance to the Tune of Life gaat de bioloog en fysioloog Denis Noble diepgaand in op de samenhang tussen de verschillende levels (lagen) die biologen bij levende wezens onderscheiden. Binnen het organisme, ofwel het individu, werken de verschillende levels van o.a. moleculen, cellen, weefsels en organen samen en streven permanent naar evenwicht. Leven betekent samenwerken, beweging, verstoring en herstel van evenwicht. (1) De bioloog en epigeneticus David Sinclair schrijft in zijn boek Lifespan: “Homeostase, de neiging van levende wezens om een ​​stabiel evenwicht te bereiken, is een universeel biologisch principe. Het is inderdaad de drijvende kracht van het overlevingscircuit. En dus zien we het overal waar we kijken.” En over het duizelingwekkende aantal enzymatische reacties binnen een cel schrijft hij: “Dit klinkt chaotisch en dat is het ook, maar we hebben chaos nodig om orde te laten ontstaan. Zonder deze chaos zouden de moleculen die samen moeten komen om het leven in stand te houden elkaar niet vinden en zouden ze niet fuseren.” (2) Laten we nu het level eens bekijken dat één level ‘hoger’ ligt dat van het menselijk individu, namelijk dat van de groep mensen. In tegenstelling tot de levels, die gezamenlijk het individu vormen zijn soortgenoten echter fysiek niet met elkaar verbonden. Zij moeten hun verbondenheid dus ergens anders aan ontlenen. Dat roept de volgende vragen op: a. Zouden onze gevoelens en emoties iets met een noodzakelijk gevoel voor verbondenheid te maken kunnen hebben? b. Zou de uitwisseling van gevoelens tussen mensen (of het gebrek daaraan) voor het ontstaan van het gevoel voor verbondenheid van cruciaal belang kunnen zijn? c. Zou een gebrek aan of onvoldoende gevoel voor verbondenheid kunnen leiden tot chaos die geen orde schept en die niet tot homeostase leidt? d. En tenslotte zou de schaal waarop mensen met elkaar interacteren daarbij een rol spelen? Denis Noble schrijft dat volgens zijn Principle of Biological Relativity alle levels met elkaar een relatie vormen. Dat houdt uiteraard niet op bij het level van het individuele organisme. Ook de levels daarboven hebben relaties met de onderliggende en de bovenliggende levels. En ook dan trachten levensprocessen stabiele evenwichten, ofwel homeostase te bereiken Menselijke gevoelens en emoties worden doeltreffend in evenwicht gehouden wanneer individuen frequent – dagelijks – en veelvormig met elkaar interacteren. Alle zintuigen zijn daarbij van belang, maar ‘kijken’ is daarvan misschien wel het belangrijkst. Bovendien zijn er allerlei manieren waarop gevoelens en emoties kunnen worden uitgewisseld, zoals door taal, praten en seks. Als gevolg van een te grote schaal kunnen menselijke gevoelens en emoties niet langer effectief worden gebalanceerd en komen mensen in de problemen. Net als cellen, weefsels en organen wanneer feedbackloops worden verstoord. Je zou de effectieve uitwisseling van gevoelens een beperking kunnen noemen om homeostase te bereiken in de vorm van samenwerkende individuen en stabiele groepen. De bioloog, antropoloog en evolutionair psycholoog Robin Dunbar berekende de maximale groepsgrootte op ongeveer 150 mensen. Op grotere schaal worden primaire competitieve en agressieve impulsen niet meer voldoende gecontroleerd, steken egoïsme, hebzucht en agressie de kop op en gaan mensen zich onbeschaafd gedragen. De bioloog en primatoloog Frans de Waal spreekt in zijn boek Een Tijd voor Empathie over het belang van het bereiken van gevoelsovereenstemming. (3) Gevoelsovereenstemming is de sleutel tot homeostase bij de mens, maar kan niet worden bereikt bij te grote aantallen individuen, omdat het natuurlijke gedragsregelend mechanisme van de mens daar niet op is ingesteld. Betekenen deze biologische beperkingen dat mensen niet in een grootschalig verband kunnen samenwerken? Het antwoord daarop luidt: dat kan desondanks, maar het gaat niet spontaan. Er zal daarvoor wat moeten gebeuren. In de eerste plaats moeten we ons natuurlijke gedrag begrijpen en ons van onze biologische beperkingen bewust zijn. Vervolgens kunnen we voortbouwen op de open networks gedachte, die Denis Noble uiteenzette voor de ‘lagere’ levels. Er is over de emergentie van open societies ook al veel nagedacht zoals door de filosoof Karl Popper en de socioloog Richard Sennett, die dat deed voor de open stad. (4) Niet onbelangrijk is dat open networks emergent (5) zijn met chaos en complexiteit aan de ene zijde van de balans en serendipiditeit, nieuwe ideeën, oplossingen en juist anticiperen aan de andere zijde. Zo’n nieuw idee uit de jaren 1960-1970 was bijvoorbeeld “The AI we could have had.” Men experimenteerde toen met een computer die de mens ondersteunde in zijn gevoelens en creativiteit in plaats van het een vehikel te worden voor de zelfdestructieve accumulatie van individueel materieel bezit en de concentratie van macht bij enkele individuen. (6) Werkelijk intelligent is het om wereldwijd goed te anticiperen en domweg gelukkig te zijn.Verwijzingen: (1) Denis Noble, Dance to the Tune of Life – Biological Relativity, 2016, Cambridge University Press, ISBN 9781316771488, https://doi.org/10.1017/9781316771488 (2) David Sinclair, Lifespan, The revolutionary science of why we age – and we don’t have to, 2019, Thorsons, an imprint of Harper Collins publishers, HB ISBN 978-0-00-835374-2, PB ISBN 978-0-00-829234-8 (3) Frans de Waal, Een tijd voor empathie, 8edruk, 2011, Uitgeverij Contact, ISBN 978 90 254 3663 6 (4) Huib Papenhuijzen, Nooit Meer Concurreren - Onderzoek naar de balans tussen samenwerken en concurreren tijdens de menselijke evolutie, 1edruk, 2022, Uitgeverij Boekscout, ISBN 978 94 645 0742 3 (5) Over het wetenschappelijk begrip ‘emergentie’ geeft Denis Noble een interessant interview. Klik op het tabblad “Transcript” voor het uitgeschreven interview. Dit is de link: https://www.whyarewehere.tv/people/denis-noble/ (6) - Zie het artikel in the Financial Times “The AI we could have had”. Dit is de link: https://www.ft.com/content/c63dae2b-b0d5-4b27-a718-2cce165097b9 - Voor meer informatie over het experiment zelf zie de website “Sense of Rebellion”. Dit is de link: https://www.sense-of-rebellion.com/Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link": https://koopmijnboek.shop/9789464507423

Het is alweer bijna 5 december, de dag waarop de Goedheiligman zijn verjaardag viert en waarop we zingen, springen en blij zijn om te voorkomen dat Hij ons deurtje voorbij gaat. Het is dan echter niet voor iedereen feest, want alleen wie goed is krijgt lekkers, maar wie stout is wacht de roe. De notoire leugenaar, leeg- of landloper kan zelfs rekenen op deportatie in de lege jutezak naar een straf- of heropvoedingskolonie van de Maatschappij van Weldadigheid. De Goedheiligman is immers wel goed, maar niet gek. Hij heeft donders goed in de gaten wie de kantjes ervan af loopt en maakt daarmee korte metten door middel van een gepaste straf. We gebruiken zelfs een feest om te moraliseren. Is dat grappig of is dat helemaal niet grappig? Stel je voor: we liggen gezellig met z’n allen op de bank naar de televisie te kijken en zijn nog niet in slaap gevallen. Netflix hebben we nog niet aangeklikt en kijken per ongeluk naar het ‘breaking news’. We zien twee oudere heren gezellig samen bij de open haard zitten in gemakkelijke fauteuils. Ze zijn netjes gekapt, gekleed in een donker pak, wit overhemd, keurige stropdas, glimmend gepoetste schoenen en kijken vriendelijk naar elkaar. Ineens steekt de ene man zijn hand uit naar de andere en zegt: “Politics is tough. And it’s, in many cases, not a very nice world.” De ander glimlacht instemmend. (1) Hoe vaak komt het voor dat een door de wol geverfde politicus de waarheid spreekt? Nog opmerkelijker is dat in dit geval de man met de goudblonde kuif de waarheid sprak, terwijl hij bekend staat als notoire leugenaar. Het probleem met politici is dat zij concurreren om de macht en concurrenten spreken slechts de waarheid wanneer daarmee hun eigenbelang wordt gediend, zoals in dit geval. Trump was immers gediend met een iets andere overdracht van de macht dan vier jaar geleden toen hij het veld moest ruimen. Van concurrenten hoeven we geen oplossingen te verwachten voor ons aller problemen. Ondanks de zak en de roe van Sinterklaas.Verwijzingen: (1) Zie het artikel op de website van de voormalige Huffington Post “Trump Visits Biden In The White House — And People Have Thoughts”. Dit is de link: https://www.huffpost.com/entry/trump-biden-white-house-meeting-reaction_n_6734d99ae4b0b5b61d3f5dc0 (2) Nog enkele blogs lezen over het spreken van de waarheid? - Concurreren belemmert de vooruitgang (1) van 7 februari 2020. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/6889 - Concurreren belemmert de vooruitgang (2) van 14 februari 2020. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/6962 - Discriminatie, vooroordelen, slavernij van 19 juni 2020. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/8251 - Wantrouwen en de politiek van 10 juni 2022. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/14769Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

De volkswijsheid dat je een bezoekje aan Napels met de dood bekoopt is gelogenstraft. De vorige week bezochten Jacintha en ik namelijk Nea Polis, ofwel de Nieuwe Stad, zoals deze van oorsprong Griekse nederzetting heette, en we leven nog. Ik moet wel toegeven dat het chaotische verkeer ons gemakkelijk fataal had kunnen worden, ware het niet dat we voorzorgen hadden genomen. Onze allereerste daad was namelijk een bezoek aan de Duomo, waar we de derde-eeuwse Napolitaanse martelaar Sint Januarius hebben aanbeden. Of zijn sacrale botten nu toverkracht bezaten of niet, feit is dat we, na mijn met de nodige dramatiek doorspekte smeekbede, het er levend hebben afgebracht. Sint Januarius zij geloofd. We hebben het er weliswaar levend afgebracht, maar helemaal zonder kleerscheuren zijn we nou ook weer niet uit het beruchte Camorra-bolwerk gekomen. Een samenwerkend duo had het beste met mij voor toen ze me van de inhoud van mijn loodzware rugzakje wilden bevrijden. Maar de reflectie van de felle Napolitaanse zonnestralen op mijn maagdelijk blanke ziel verblindde deze moderne struikrovers zodanig dat ze zich voor mijn voeten ter aarde wierpen en mij om vergiffenis smeekten als ware ik de Heilige Drievuldigheid zelve. God zij geloofd. We weten niet precies wanneer de ellende met de honger naar bezit en macht in de regio Napels is ontstaan, maar zeker is dat ook daar machthebbers al ruim voor het begin van de christelijke jaartelling het levenslicht zagen. De opgravingen aan de voet van de Vesuvius tonen aan dat de Grieks-Romeinse bewoners in het jaar 79 na de geboorte van Jezus Christus in ongekende weelde leefden. Althans sommige bewoners, want slaven deden het rotwerk. Er werd dan ook al flink oorlog gevoerd tussen de verschillende groepen sedentaire mensen, daartoe opgehitst door machthebbers in hun niet te stillen honger naar nog meer bezit en nog meer macht. De slavernij, het bezit van de ene mens door de andere, is daarvan steeds het dramatische bewijs. De christianisering van het Romeinse en het Byzantijnse Rijk zou die tendens, in weerwil van alle gemoraliseer in de Heilige Schrift, niet afzwakken maar juist versterken. Lees het boek “Uit de diepten van de hel” van Marcel Hulspas. (1) De laars van het schiereiland Italië, waarvan het Koninkrijk Napels het gehele zuiden in beslag nam, heeft dan ook vele machthebbers doorstaan en onder hun uitspattingen geleden. Zo kwam het door allerlei machinaties met een centrale rol daarin voor de Spaanse familie de Borja (Italiaans: Borgia) in de vijftiende eeuw in handen van de Spaanse koning Alfons V van het huis Aragón (2), maar het is ook eeuwenlang het bezit geweest van de Fransen onder andere van de Bourbondynastie. De paleizen die zij bezaten, zoals het Palazzo Reale en het Capodimonte zijn onvervalste samenballingen van megalomanie. In de enorme zalen praalt een overdaad aan marmer, goud, spiegels, kristal, zilver, wapens en porcelein. De indrukwekkende barokke plafondschilderingen, de aaneenschakeling van levensgrote schilderijen van meesters als Caravaggio, Titiaan, Rafaël en Michelangelo en de torenhoge maniëristische beeldhouwwerken, destijds in het bezit van de roemruchte familie Farnese (3), maken je klein en nederig. De bustes van de heersers stralen niet van vrolijkheid, noch vertonen ze een gekwelde blik, zoals Jezus Christus met zijn doornenkroon. Ze kijken zelfs niet angstig, ondanks dat op ieder moment hun tong kan worden uitgerukt, ze een mes in de rug gestoken kunnen krijgen of hun maaltijd vergiftigd kan zijn. Hun bustes kijken minachtend op mij neer. Of zij hebben kunnen genieten van hun bezit is maar de vraag. Wij kunnen dat echter wel. In de opera van Napels biggelden de tranen over mijn wangen bij de coloraturen uit de Lucia di Lammermoor van Gaetano Donizetti. Tot slot nog even roddelen over de kartuizermonniken, die met hun overgave aan de ascese, de totale onthouding van eigenlijk alles en wat leuk is in het leven, er een tegengestelde leefstijl op nahouden in vergelijking met de hedonistische machthebbers. Kartuizers praten zelf niet met elkaar, maar alleen met God. Om dat onnatuurlijke gedrag mogelijk te maken verblijven ze in volstrekte afzondering in kale cellen van hoog ommuurde kloosters. Dat is het idee. Nu ook in Italië de kloosters leeglopen, hadden we de kans ons in hun armetierige, om niet te zeggen miezerige bestaan te verplaatsen. En wat blijkt? In hun klooster San Martino kwamen ze niets tekort, integendeel. Hun bestaan was een en al misericordia (Latijn voor ‘geoorloofde afwijking van de strenge voorschriften in kloosters’). Tutto bene, arrivederci, ciao. Umberto.Verwijzingen: (1) Marcel Hulspas, Uit de diepten van de hel - Keizers, bisschoppen, ketters, het verval van het christendom en de opkomst van de islam, 2019, Uitgeverij Atheneum, ISBN 978 90 253 1006 6 / NUR 320 (2) Zie de blogs: - Even roddelen over de Borgia’s – deel 1 t/m 5 vanaf 26 januari 2024. Dit is de link naar deel 1: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/18930 (3) Zie de blogs: - Even roddelen over de Borgia’s – deel 3 van 23 februari 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19193 - Even roddelen over de Borgia’s – deel 4 van 8 maart 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19315Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

In 2021 verscheen een interessant boek, geschreven door de bioloog/primatoloog Carel van Schaik en de historicus Kai Michel over het patriarchaat: de samenlevingsvorm waar de man de baas is. Deze machtsstructuur met één alfaman aan de top van de piramide en verschillende ondergeschikte mannen die hem helpen de macht uit te oefenen is bekend van bijvoorbeeld chimpansees en bavianen. Het patriarchaat is natuurlijk veel ingewikkelder dan ik hier samenvat, maar in wezen komt het neer op de uitoefening van de macht door één man over een groep soortgenoten. Van Schaik en Michel vragen zich af hoe de mens in ’s hemelsnaam in het patriarchaat terecht is gekomen, want “dominantie door mannen is geen natuurlijke vanzelfsprekendheid” vertellen ze in een kranteninterview en vervolgen dat “kracht en agressie voor gedragsbiologen allang niet meer als alleenzaligmakend in de evolutie gelden. Kernfeit: alleen als primatenmannetjes ruim anderhalf keer zo sterk zijn als de vrouwtjes, kunnen ze het andere geslacht met zekerheid domineren. En zo groot is het verschil tussen mensenmannen en -vrouwen sowieso nooit geweest. Dominantie door mannen is geen biologisch feit, maar het resultaat van een cultureel en historisch proces, schrijven Van Schaik en Michel. In hun mannen-en-vrouwengeschiedenis van de moderne mens vullen de ervaren evolutiebioloog en de enthousiaste historicus elkaar perfect aan” aldus het krantenartikel. (1) Ik heb nog meegemaakt dat de vrouw, zodra zij trouwde, daarvoor beloond werd met het verlies van haar baan en tegelijk wettelijk handelingsonbekwaam werd. Tot 1956, toen deze wet werd afgeschaft, was alleen de heer des huizes handelingsbekwaam, dat wil zeggen dat allen hij zogeheten rechtshandelingen mocht verrichten zoals zijn en haar vermogen beheren. De vrouw was geschapen om de man te dienen, voor hem en de kinderen te zorgen, het huis schoon te houden en vanzelfsprekend zorgvuldig met het huishoudpotje, dat haar man haar ter beschikking stelde, om te gaan. De man was immers door de Almachtige geschapen om de kost te verdienen. Het was dan ook niet meer dan logisch dat hij binnen zijn gezin de scepter zwaaide. Buiten het gezin was weer een ander verhaal. Daar was de man op zijn beurt weer onderhorig aan zijn meerdere en die weer aan diens superieur tot aan de hoogste baas, die als alleenheerser en alfaman bovenop de apenrots troonde. Dat was het idee. Goed vergelijkbaar dus met het gedrag van mantelbavianen en chimpansees, waarover we het eerder met elkaar hadden. (2) Het is dan ook niet heel raar dat er vanuit de biologie geen rechtvaardiging te vinden is voor het patriarchaat bij de mens. Die onnatuurlijke vorm van menselijk samenleven ontstond pas enkele duizenden jaren geleden als gevolg van de sedentarisatie. In de 5,5 miljoen jaar daarvoor leefde de mens niet in starre, dogmatische machtshiërarchieën, maar in egalitaire fluïde samengestelde groepjes, opdat het situationeel dynamisch initiatief floreerde en de men kon anticiperen. Ik heb wel een beetje heimwee.Verwijzingen: (1) - Citaat uit het interview “De mens heeft zich nooit neergelegd bij het patriarchaat” in NRC van 29 januari 2021. Dit is de link: https://www.nrc.nl/nieuws/2021/01/29/de-mens-heeft-zich-nooit-neergelegd-bij-het-patriarchaat-a4029733 - De aanleiding voor het interview was het verschijnen van het boek De waarheid over Eva. Hoe de ongelijkheid tussen vrouwen en mannen ontstond, Carel van Schaik en Kai Michel, Uitgeverij Balans. (2) Zie de blogs: - Zit de baviaan in de mens? – deel 1 van 17 mei 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19906 - Zit de baviaan in de mens? – deel 2 van 31 mei 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19997 - Zit de baviaan in de mens? – deel 3 van 14 juni 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/20096 - Zit de baviaan in de mens? – deel 4 (slot) van 28 juni 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/20191Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

De vorige keer hadden we het over twee architecten die huizen ontwerpen die beter aansluiten bij het natuurlijke gedrag van de mens. Zij stelden dat de huidige architectuur veel problemen met zich meebrengt. Behalve onder meer de onroerend-goed-speculatie, het gebrek aan doorstroming en de onbetaalbaarheid van huizen is de vereenzaming van de mens nu al een groot probleem en dat zal alleen nog maar erger worden. Ze riepen daarom op om zodanig te gaan bouwen dat aan basale menselijke behoeftes, zoals sociaal gedrag, het delen van emoties en onderlinge hulp, tegemoet wordt gekomen. Ook mag de persoonlijke vrijheid niet in het gedrang komen. De meeste mensen willen immers ook graag af en toe een rustig plekje, al is het maar om zich te kunnen concentreren bij het lezen van een boek. Het ontwerpen is dus geen eenvoudig klusje, maar maatwerk, waarbij de toekomstige bewoners al in de schetsfase van hun droomlocatie moeten worden betrokken, aldus de architecten. (1) Nu hadden we het geluk om met eigen ogen en oren te ervaren hoe het leven in zo’n nieuwe woonvorm bevalt, want in september werd de televisieserie “Droomdorp” uitgezonden. (2) (3) Die documentaire ging over het samenwonen op ’t Eemgoed, een uit de Zuiderzeeklei gestampte woonwijk van Almere. Het idee kwam van het idealistische projectontwikkelaarspaar Solange en Sant, die onder andere de onderlinge betrokkenheid tussen de toekomstige bewoners hoog in het vaandel hadden staan. De reeks bestaat uit vijf afleveringen, die over een periode van meer dan vijf jaar zijn opgenomen. De eerste aflevering speelt in 2018 toen kandidaat-bewoners de gelegenheid kregen zich te oriënteren op het bestaande plan voor 82 milieuvriendelijke en klimaatneutrale schakelwoningen en in de gelegenheid werden gesteld zo’n huis te kopen. De vele hectaren grond zijn gezamenlijk bezit, waarop de heerlijkste onbespoten groenten en fruit kunnen worden verbouwd of vee als honingbijen worden gehouden. Het enthousiasme was overweldigend, de verwachtingen hoog gespannen en de ecohuizen vlogen als zoete broodjes over de toonbank. Maar, alsof de duvel ermee speelde, brak op het moment dat allerlei werkgroepen aan de gang gingen met het bespreken van de vele vraagstukken, de coronapandemie uit. Het vergaderen via beeldbellen was niet bevorderlijk voor het opbouwen van de nog prille onderlinge banden. Wat ook niet hielp was dat de bouwkosten omhoog vlogen en de tijdsplanning volledig uit de hand liep. De serie laat zien dat frustraties in snel tempo toenamen, zodanig dat de initiatiefnemers Solange en Sant besloten zich niet in hun eigen Droomdorp te willen vestigen. Enfin met de nodige dramatiek pruttelen de opgekropte spanningen met hier en daar een lichtpuntje nog door tot… de laatste aflevering. Dan is corona voorbij, zijn hun ecohuizen bewoond en de financiële perikelen opgelost en kunnen de bewoners zich volledig concentreren op de verbouw van aardappelen, groenten en fruit en op onderlinge hulp. We zien prachtige beelden zoals van diepe empathie tussen bewoners. Eind goed al goed dus van dit staaltje samenwerken-in-de-praktijk? Op de televisie zie je natuurlijk maar een beperkt deel van de werkelijkheid, zoals een klein aantal bewoners, dat gevolgd wordt. Ook gedijt een televisieprogramma bij reuring en beelden die erin hakken, zoals over teleurstelling, boosheid en verdriet, maar ook over blijdschap, diepgevoeld inlevingsvermogen en steun. De mens is nou eenmaal een emotionele soort, dus daarin wordt de kijker goed voorzien. Samenwerken betekent interactiviteit, waarbij het volledige palet aan emoties de revue kan passeren. Bij het kleinschalige samenwerkingsverband tussen de Droomdorpers functioneert het gedragsregelend mechanisme prima. Het is weliswaar een heel gedoe, maar eenzaam voelen de bewoners zich niet. Oost West Thuis Best.Verwijzingen: (1) Zie de blog: - Samenwerken en SHE van 27 september 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/20705 (2) De vijf afleveringen van de VPRO-documentaire “Droomdorp” zijn nog te zien via NPO-Start. Dit is de link: https://npo.nl/start/serie/droomdorp/seizoen-1/droomdorp (3) Samenvatting van de documentaire: https://www.vprogids.nl/documentaires/lees/artikelen/2024/Docuserie-Droomdorp-volgde-jarenlang-de-woonpioniers-van--t-Eemgoed.htmlMeer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

In Twente zitten ze niet stil, noch wachten ze lijdzaam af wat de toekomst brengen moge, maar bepalen die zelf. Dat is het idee. We waren dan ook bloednieuwsgierig toen het Twents Architectuurcentrum ons uitnodigde voor hun bijeenkomst in de opgekalefaterde prehistorische machinefabriek van de familie Stork, waar we getrakteerd zouden worden op de futuristische visie ‘Yes SHE Can!’ (1) Het draaide om de ‘gebiedsontwikkeling’ van de nu nog groene zone gelegen tussen de steden Hengelo en Enschede. Het enige wat die twee elkaar beconcurrerende steden verbindt is de spoorlijn, die het romantische Twentse coulisselandschap doorklieft. De twee gemeenten hebben inmiddels echter begrepen dat concurreren alleen maar verliezers oplevert en hebben de handen ineengeslagen. Ze gaan gezamenlijk de groene natuur te lijf door er woon- en werklocaties te realiseren. Dat gaat uiteraard niet zonder problemen, lees ik in hun ‘position paper’, te beginnen met het ontginnen van het schaarse groen, dat ze wettelijk moeten beschermen. Maar daar hebben de creatieve wethouders van Hengelo en Enschede wat op gevonden. In hun wervende brochure leggen zij bij ‘Wie is SHE?’ uit dat ze zo eendrachtig samenwerken om het buitengebied op een verantwoorde manier vol te kunnen bouwen. Door SHE, het acroniem van Spoorzone Hengelo Enschede, is er namelijk niet langer sprake van ‘uitbreiden’ buiten de gemeentelijke bebouwde grenzen, maar van ‘inbreiden’ binnen SHE. SHE maakt die hele expansie ten koste van het coulisselandschap dus met één pennenstreek legaal. Zo stond de brochure vol met creatieve oplossingen voor allerhande problemen, zoals een panacee voor de woningnood, waar we al sinds het begin van de industriële revolutie onder gebukt gaan. Aangezien noch de natuur, noch de weilanden, noch de wet- en regelgeving de bouwactiviteiten in de weg stonden, vroegen de wethouders zich af hoe SHE zowel maximaal als optimaal kon bijdragen aan het oplossen van de woningcrisis. Daarvoor hadden ze op de bijeenkomst in de voormalige Stork-fabriek twee architecten uitgenodigd, Peter Kuenzli en Sascha Glasl, die hun sporen hebben verdiend met het ontwerpen van nieuwe gemeenschappelijke woonvormen. Een belangrijk argument van beiden was dat de traditionele architectuur onvoldoende tegemoetkomt aan het natuurlijke sociale gedrag van Homo sapiens en mensen doet vereenzamen. Uit hun boeiende presentaties bleek dat er vele mogelijkheden zijn om dat te voorkomen onder andere door de toekomstige bewoners al bij de ontwerpfase te betrekken. De enigszins verkorte introductie van beide architecten uit de uitnodiging voor de bijeenkomst: “Peter Kuenzli gaf leiding aan de wederopbouw van Roombeek na de vuurwerkramp. Daarvoor was hij directeur van een woningbouwcooperatie in Rotterdam. Kuenzli is ook betrokken geweest bij de pilot in het aardbevingsgebied Groningen Heft in Eigen Hand, waarin bewoners zelf regie nemen over de versterking van hun woningen. Hij woont zelf in een met vrienden ontwikkeld Collectief Particulier Opdrachtgeversproject. Recent heeft hij, samen met Arie Lengkeek, het boek Operatie Wooncooperatie geschreven. Sascha Glasl is medeoprichter van architectenbureau Space&Matter in Amsterdam en van Common City en CrowdBuilding, een online platform voor mensen die samen met hun toekomstige buren hun ideale woonplek willen realiseren. Glasl richt zich op het implementeren van de principes van de Donut-economie in de gebouwde omgeving. Hij speelde een leidende rol bij het vormgeven van het plan voor Schoonschip, een drijvende ecologisch en sociaal duurzame wijk in Amsterdam.” Behalve dat mensen minder kans lopen om te vereenzamen en hun emoties kunnen delen heeft dit soort vernieuwende woningbouw nog enkele belangrijke voordelen: het is goedkoop en het legt minder beslag op de ruimte. Allemaal zaken die we met z’n acht miljarden heel hard nodig hebben. De volgende keer gaan we het hebben over het samenleven in zo’n droomdorp. Nou dat was het dan weer zo’n beetje. Doei, Doeg.Verwijzingen: (1) Dit is de link naar de uitnodiging van het Architectuurcentrum Twente: https://www.architectuurcentrumtwente.nl/nieuw-woonvormen-in-twente/Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

Niet schrikken hoor! Het is maar een simpele oneliner, niet bedoeld om je dood te laten schrikken – alleen maar om te waarschuwen. We worden namelijk continu bang gemaakt voor elkaar. Daar wil ik in deze blog voor waarschuwen. Ik waarschuw dus voor al het waarschuwen. Van al het nieuws over agressie, dood en verderf schrikken we ons iedere dag de klere en door politici wordt ons permanent een dosis xenofobie ingespoten, omdat zij daarmee macht over ons wensen te verkrijgen. In beide gevallen gaat het om concurreren. Immers de diverse vormen van nieuwsvoorziening, zowel de traditionele krant, radio en televisie als websites en sociale media zijn gebaseerd op marktkapitalisme en concurreren elkaar de tent uit. Ook politici, ongeacht de staatsvorm, manipuleren het volk en elkaar met hun giftige competitie. (1) Is het dan raar dat we het vooroordeel hebben dat Homo sapiens een agressieve soort is, nadat we iedere dag opnieuw worden gehersenspoeld met de ingedikte nieuwsellende over agressie en rampen via beelden op tv en internet, berichten in de krant en verslagen op de radio? Bovendien wordt daarbij dagen, weken, maanden, soms zelfs jaren gespeculeerd over de daders en de schuldvraag om te voorkomen dat we in komkommertijd van voldoende angstprikkels verstoken zouden blijven. En dan hebben we het nog niet eens over nieuws, dat niet gebaseerd is op waarheid, zoals nepnieuws door terroristische strijdgroepen, staatspropaganda of influencers. Het liegen en bedriegen gaat nou eenmaal hand in hand met concurreren en is moeilijk te onderscheiden van waarheidsgetrouwe verslagen. Dat is dan weer een mooi klusje voor de journalistiek om uit te zoeken. Zo houdt de concurrerende mens zichzelf lekker bezig. Maar laat ik niet te ver afdwalen van het onderwerp. Ook wanneer het nieuws is gebaseerd op feiten, zijn de overmaat aan beelden en berichten over agressie, geweld en rampen in de eerste plaats gebaseerd op sensatie. Sex sells, zeggen ze, but fear sells even better. Positief nieuws, zoals ontdekkingen van de wetenschap is iedere dag meer dan voldoende voorhanden, maar haalt de media niet. In plaats daarvan zien we messenstekers, glijbommen, aan gort geschoten tentenkampen, ziekenhuizen of flatwoningen, kogels door oorlellen, snipers, afgereten ledematen, bloedsporen, lijkenzakken, huilende mensen, verkrachting, moord, bivakmutsen en bibberende juweliers. Sensatie werkt kijkcijfer- en oplage-verhogend. De situatie is natuurlijk te zot voor woorden al is het maar omdat het lijkt of Homo sapiens een xenofobe in plaats van xenofiele soort is. De sedentaire mens raakt dan ook gedrogeerd. Als we nuchter nadenken weten we natuurlijk wel dat het nieuws allerminst een evenwichtig beeld geeft van de dagelijkse werkelijkheid en slechts weinigen denken dat politici eerlijk zijn. Maar nuchter nadenken staat vaak haaks op onze gevoelens, die we ondanks onze intelligentie, niet kunnen buitensluiten. Tegen het dagelijkse nieuwsspervuur vol met emotionele indrukken lijkt geen kruid gewassen. Of wel? Wij weten immers dat wij weliswaar sociaal zijn zoals hyena’s en dat wij geen roofdier zijn, zoals zij. We hebben immers geen grote hoektanden of sterke klauwen. Maar waar een portie onderlinge agressie hoort bij de leefstijl van roofdieren, zo weinig komt dat voor in het dagelijks leven van mensen, zelfs van de sedentaire mens. Onderlinge agressie en hiërarchische verhoudingen staan nou eenmaal haaks op het typisch menselijke anticipatievermogen. Dat floreert juist bij gelijkwaardigheid en het beheersen van onze competitieve en agressieve instinctieve impulsen. Mensen zijn eerst en vooral gericht op onderlinge hulp en bijstand, met name ook aan ‘vreemden’. (2) Dat hebben we meegekregen bij onze geboorte en is te danken aan onze Hominina-voorouders. Mensen zijn geen hyena’s.Verwijzingen: (1) Zie de blogs: - Is politiek giftig? van 14 juli 2023. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/17433 - The pursuit of Happiness van 28 juli 2023. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/17537 - Nu wil Frans Timmermans ook al samenwerken van 15 september 2023. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/17896 (2) Zie de blog: - Xenofoob of xenofiel? – deel 2 (slot) van 23 augustus 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/20552Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

De vorige keer hadden we het over de verwarrende situatie, waarin we met z’n bijna acht miljarden terecht zijn gekomen. We begrijpen ons natuurlijke gedrag niet, omdat de dagelijkse werkelijkheid bol staat van de tegenstrijdigheden. Zo lijkt het alsof de mens xenofoob is, zeker wanneer de ingedikte ellende van het dagelijks nieuws over je wordt uitgestort, terwijl onze natuur bol staat van de xenofilie. Verwarring houdt de sedentaire mens in haar greep, omdat wij ons door de onnatuurlijk grote samenlevingen competitiever en agressiever zijn gaan gedragen dan ons lief is. (1) Daar hebben we het al vele malen over gehad. (2) Interessant is hoe xenofilie bij bonobo’s is aangetoond. Daarvoor hebben onderzoekers diverse experimenten gedaan. Eén daarvan gaat over de bereidheid tot het delen van voedsel met onbekende soortgenoten. Citaat: “Experimenten hebben aangetoond dat fysieke interacties met onbekende soortgenoten lonend kunnen zijn voor bonobo's. In plaats van het voedsel in hun bezit te monopoliseren, ontgrendelden bonobo's een eenrichtingsdeur om voor het eerst fysiek te interacteren en samen te eten met een onbekende buurman (maar niet met een bekende ontvanger). Ze openden vaak een tweede deur voor een ander niet-groepslid, zelfs als dit betekende dat ze in de minderheid waren ten opzichte van niet-groepsleden – iets wat chimpansees actief vermijden. In een andere experimentele context lieten bonobo's ook een onbekende soortgenoot vrij in een kamer met voedsel waar ze zelf niet bij konden. Dit betekende dat bonobo's niet-groepsleden hielpen, zelfs als ze geen sociale beloning kregen.” (3) Maar zijn bonobo’s in de vrije natuur ook zo xenofiel? Lees de artikelen er op na. In 2018 verscheen een wetenschappelijke studie naar het delen van hooggewaardeerd voedsel, zoals de grote broodvruchten (Treculia africana) en jachtbuit, zoals een duiker (een soort antilope), door bonobo’s met ‘vreemde’ bonobo’s. De onderzoekers schrijven dat bonobo’s zo xenofiel zijn, omdat zij andere onderlinge banden vormen, zoals een door vrouwen gedomineerde samenleving, dan chimpansees en trekken daaruit (uiteraard voorzichtige) conclusies over het xenofiele gedrag van de vroege mens, zoals de vroegste Hominina: Ardipithecus en Australopithecus. (4) Onze xenofiele eigenschappen zijn na al die miljoenen jaren zo ingevreten in het menselijk DNA dat het zelfs aangeboren is. De antropoloog en psycholoog Tomasello en collega’s van het Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology hebben veel experimenten gedaan naar het hulpvaardige gedrag van peuters, die nog nauwelijks kunnen praten. Eén experiment gaat als volgt. Een moeder zit met haar spelende peuter in een kamer met een gesloten boekenkast. Er komt een onbekende man binnen met een zware stapel boeken, die hij met beide handen moet ondersteunen. De man loopt vervolgens tegen de deuren van de boekenkast aan en zegt: “Oh.” Dat herhaalt zich, maar gauw genoeg helpt de peuter de ‘vreemdeling’ door de deur van de boekenkast voor hem te openen, zonder dat de moeder haar kind daarop heeft geattendeerd. Het kind helpt de onbekende man uit eigen beweging en zonder dat het daarvoor een beloning ontvangt. Dat mensen, ook onbekenden, elkaar graag helpen is niet voor niets zo sterk ontwikkeld. Het heeft ons voortbestaan en onze evolutie mogelijk gemaakt, zoals ik al eerder heb betoogd. (2) (5)Verwijzingen: (1) Zie de passage “De verwarring” uit mijn boek Nooit Meer Concurreren - Onderzoek naar de balans tussen samenwerken en concurreren tijdens de menselijke evolutie, 1e druk, 2022, Uitgeverij Boekscout, ISBN 978 94 645 0742 3, pp. 43-44 (2) Zie o.a. de blogs: - Zit de baviaan in de mens? – deel 1 van 17 mei 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19906 - Zit de baviaan in de mens? – deel 2 van 31 mei 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19997 - Zit de baviaan in de mens? – deel 3 van 14 juni 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/20096 - Zit de baviaan in de mens? – deel 4 (slot) van 28 juni 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/20191 (3) Zie het wetenschappelijk artikel: - “Bonobos respond prosocially toward members of other groups”; Jingzhi Tan, Dan Ariely & Brian Hare; Nature Scientific Reports (2017); DOI:10.1038/s41598-017-15320-w Zie de blog: - Xenofoob of xenofiel? – deel 1 van 9 augustus 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/20459 (4) Zie het wetenschappelijk artikel: - “Food Sharing across Borders - First Observation of Intercommunity Meat Sharing by Bonobos at LuiKotale, DRC”; Barbara Fruth et al.; Springer Human Nature (2018); DOI: https://doi.org/10.1007/s12110-018-9311-9 Zie het krantenartikel: - “Bonobo’s delen hun jachtbuit ook met ‘vreemden’” in de NRC van 6 april 2018. Dit is de link: https://www.nrc.nl/nieuws/2018/04/06/bonobos-delen-hun-jachtbuit-ook-met-vreemden-a1598475 (5) Filmpje kijken? (5 min.) Het eerste fragment van dit YouTube filmpje gaat over het boekenkast experiment tussen de peuter en de onbekende man, maar bekijk beslist ook de andere fragmenten. Ze gaan allemaal over samenwerken en hulpvaardigheid. Dit is de link: https://www.youtube.com/watch?v=Z-eU5xZW7cUMeer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

Wikipedia: “Xenofobie of vreemdelingenangst is een irrationele en/of obsessieve angst voor vreemden, buitenlanders of buitenlandse voorwerpen/zaken.” Het gekke is dat mensen van nature helemáál niet bang zijn voor andere mensen. Die angst wordt ons aangepraat door (potentiële) machthebbers om macht en bezit te vergaren. Wikipedia stelt niet voor niets dat xenofobie ‘irrationeel en/of obsessief gedrag’ is. Het komt immers niet in je hoofd op om iemand die je niet kent meteen als vijand te beschouwen. Gek hé? Of is dat helemaal niet gek? Is de mens van nature een allemansvriend, die graag met onbekende medemensen in contact komt? Dat zuig ik allemaal niet uit mijn eigen duim hoor alhoewel ik in mijn leven vele ontmoetingen met mensen in alle werelddelen heb gehad. Daaraan hebben Jacintha en ik de beste herinneringen. Het zou saai worden om die hier allemaal op te sommen, daarom houd ik het hier bij een voorbeeld dat iedereen bekend zal voorkomen. Als je waar ook ter wereld aan een totaal vreemde de weg vraagt dan wordt je altijd geholpen. Of je de taal nou machtig bent of niet, of je reist op het platteland of in een metropool, lokale mensen zullen steeds hun uiterste best doen om je duidelijk te maken hoe je moet lopen of welke bus je moet nemen om van A naar B te komen. Dat hulpvaardige gedrag tegenover vreemden is een uiting van onze menselijke xenofilie. Wikipedia: “Xenofilie is een vorm van menselijk gedrag waarbij de voorkeur van iemand uitgaat naar alles wat vreemd is, het welgezind zijn jegens vreemdelingen of buitenlanders.” Xenofiel zijn we van nature en xenofobie wordt ons aangepraat. De trouwe lezer van deze blogs zal het niet verrassen dat wij zo’n allemansvriend zijn. Immers wanneer je een probleem wilt oplossen of voorkomen, dan kan je beter zoveel mogelijk kennis uitwisselen en de situatie van alle kanten bekijken. Dat xenofiele gedrag van de mens is dan ook een interessant onderwerp voor verder wetenschappelijk onderzoek, bijvoorbeeld omdat Hominina daardoor beter anticipeerden. (1) We lezen een stukje uit een recent onderzoek naar xenofilie bij bonobo’s, chimpansees en de mens. “Vertrouwen is fundamenteel voor het sociale leven. Een kenmerk van menselijke samenlevingen is dat ze een buitengewoon brede kring van vertrouwen vertonen. Deze omvat onbekende personen, die van alles kunnen zijn, van verre kennissen tot onbekende vreemden.” De onderzoekers schrijven over hedendaagse jagers-verzamelaars, die van hun xenofilie nuttig gebruik maken om samen te werken met onbekenden onder andere om daarmee fluïde samengestelde groepen te kunnen vormen. Die uitgebreide vertrouwenscirkel levert enorme voordelen op door het creëren van een onderling verbonden en steeds groeiende markt voor informatie, goederen en ondersteuning. Er wordt verondersteld dat een dergelijke onderlinge verbondenheid cumulatieve cultuur en grootschalige samenwerking mogelijk zou maken, twee hoekstenen van de mensheid, aldus het onderzoek. Ook bonobo’s en zelfs chimpansees zijn xenofiel. Ik zou zeggen: lees het onderzoek, want het staat bol van de interessante gegevens over prosociaal gedrag. (2) Het is natuurlijk een open deur dat wij xenofiel zijn. We zijn niet voor niets zo geschokt door allerlei uitingen van xenofoob gedrag. Helaas heeft in onze onnatuurlijke concurrerende grootschalige samenleving een relatief klein aantal individuen er belang bij om ons xenofobie aan te praten, opdat zij macht en bezit kunnen accumuleren. Zo’n handjevol alfa-klootzakken stort de sedentaire mens al veel te lang in het ongeluk. (Wordt vervolgd)Verwijzingen: (1) Zie de blog: - Zit de baviaan in de mens? – deel 4 (slot) van 28 juni 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/20191 (2) - Nature Scientific Reports (2017); Jingzhi Tan, Dan Ariely & Brian Hare; “Bonobos respond prosocially toward members of other groups.”; DOI:10.1038/s41598-017-15320-wMeer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

Na ijverig ploeteren waren we in de vorige blog tot de slotsom gekomen dat mannen en vrouwen bij alle soorten Hominina maar weinig van elkaar verschillen. (1) Dat is een belangrijk onderscheid met de mantelbavianen, die evolutionair ver van de mens afstaan. De mantelbaviaan-man is niet alleen veel groter en sterker dan de vrouw, hij heeft ook enorme slagtanden. De gevolgen, die dat kan hebben voor een onnatuurlijk samengestelde groep in een dierentuin hebben we in deel 1 van deze serie al mee mogen maken. Chimpansees en bonobo’s staan evolutionair veel dichter bij de mens en zijn net als wij eveneens weinig seksueel dimorf, maar bezitten wel grote en vlijmscherpe hoektanden met name in de bovenkaak. Deze worden voortdurend gescherpt wanneer ze, bij het sluiten van de mond, langs de tanden van de onderkaak schuren. De Engelse term daarvoor is het ‘canine honing complex’. Die vlijmscherpe hoektanden worden gebruikt voor dominant gedrag zoals dreigen en agressie. Dat is niet alleen nuttig tegen roofdieren, maar ook binnen de eigen groep soortgenoten. In dat laatste geval beperkt de agressie zich vrijwel steeds tot wat uiterlijk vertoon, zoals dreigen of desnoods een kleine beet, met het doel de emoties en de onderlinge verhoudingen te stabiliseren. Chimpansees leven, net als de mantelbavianen, in een patriarchaat. Chimp-mannen zijn wat groter en sterker, hebben grotere hoektanden en zijn dominanter dan de vrouwen. De chimpanseemannen bepalen in een hiërarchische structuur de naleving van de mores. Bonobo’s vormen daarentegen een matriarchaat. Bonobo-vrouwen zijn de dominante partij, maar kunnen alleen de macht uitoefenen door eendrachtig samen te werken, want net als bij chimpansees zijn ook de bonobomannen sterker dan de vrouwen. Niemand zal er van opkijken dat er bij bonobo’s, in tegenstelling tot chimpansees, nog nooit een dode is geregistreerd als gevolg van onderling geweld. Alhoewel ook bij chimpansees het doden of verminken van soortgenoten een grote uitzondering is (het zou immers wel heel raar zijn als Onze Lieve Heer Zijn soorten zo had geschapen dat individuen elkaar niet helpen om te overleven, maar elkaar juist bij voorkeur mutileren of om zeep helpen), een saillant onderscheid tussen deze twee zeer sterk op elkaar gelijkende mensapensoorten is het beslist. Het toont maar weer aan hoe flexibel de levende natuur is. Laten we terugkomen op het thema. Lijken wij op mantelbavianen, op chimpansees of op bonobo’s? Het antwoord daarop luidt: op geen van drie. De primatoloog de Waal beschrijft in zijn boek Anders hoe sterk soorten overeenkomen, maar ook waarin ze verschillen. Hominina hebben hun eigen evolutionaire niche gevormd, zoals iedere soort dat doet gedurende het permanente proces van aanpassen aan de omstandigheden. Een vroeg kenmerk daarvan zijn de gereduceerde niet zelf-scherpende hoektanden, waarover Ardipithecus al beschikte. Deze reductie zou zich in de vele geslachten daarna voortzetten. Voor een duidelijk plaatje zie verwijzing (2). Wetenschappers schrijven dat deze ontwikkeling kan wijzen op “verhoudingsgewijs zwakke niveaus aan mannelijke agressie en competitie al vroeg in de menselijke evolutie” (3) en op een “mannelijke bijdrage aan het moederschap” (4). Frans de Waal schrijft in het hoofdstuk “Zorgzaamheid”: “Bij de mens zijn de mannen anders. Zij gaan verder dan een basale neiging tot beschermen en een potentieel voor zorgzaamheid, en zijn geëvolueerd om echt ondersteuning voor het gezin te bieden. Onze mannen zijn veel vaderlijker dan die van veel andere primaten. We weten niet hoe en wanneer dit begon, maar het kan geweest zijn toen onze voorouders het bos verlieten en een droger en opener terrein betraden” en “de emotionele betrokkenheid [van de vader] bij de zorg voor kinderen hoort gewoon bij de biologische natuur van onze soort.” (5) De mens in zijn natuurlijke omgeving, waar het gedragsregelend mechanisme goed functioneert, is dan ook nauwelijks agressief of dominant. Daar hebben wij een hekel aan, omdat het ons anticipatievermogen verminderd. Het steeds verder in de toekomst kijken en daarnaar handelen verschafte Hominina hun soortspecifieke aanpassingsvermogen. Daar konden ze geen agressie, dominantie of statisch hiërarchisch leiderschap bij gebruiken, want dat stond de vrije uitwisseling van kennis in de weg. Citaat uit mijn boek Nooit Meer Concurreren: “Bij de presedentaire mens dienden sturing en initiatief het samenwerken, waren van korte duur, afhankelijk van de situatie en gericht op adaptiviteit. Dynamisch situationeel leiderschap maakte dat jagers-verzamelaars zich sneller aan konden passen aan veel verschillende situaties, zoals de meest uiteenlopende landschappen en klimaten, dan onze naaste verwanten, de grote mensapen.” (6) Vijf miljoen jaar evolutie heeft daarom het egalitarisme stevig in de mens verankerd. Dat is onze redding geweest toen we het leven in de bomen verruilden voor het leven op de grond. Zonder de veiligheid van het bos, het gebrek aan vervaarlijke slagtanden en brute lichaamskracht en het ontbreken van een beter anticipatievermogen zou ons betrekkelijk trage reproductievermogen ons beslist de genadeklap hebben toegebracht. Bedankt Ardipitheci, Australopitheci en alle Homo’s dat jullie de juiste keuzes voor zowel jullie eigen als voor ons voortbestaan hebben gemaakt. Onze kleine hoektanden zijn nog wel een betere indicatie voor wat mensen mens maakt dan het rechtop lopen.Verwijzingen: (1) Zie de blogs: Zit de baviaan in de mens? – deel 1 van 17 mei 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19906 Zit de baviaan in de mens? – deel 2 van 31 mei 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19997 Zit de baviaan in de mens? – deel 3 van 14 juni 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/20096 (2) Figuur 2 uit “Overview of Hominin Evolution” uit Nature Education geeft een goed beeld van de evolutie van de hoektanden. Dit is de link: https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/overview-of-hominin-evolution-89010983/ (3) Het citaat “comparatively weak levels of male aggression and competition early in human evolution”) is van Gen Suwa, et al., 2021, “Canine sexual dimorphism in Ardipithecus ramidus was nearly human-like”, PNAS, doi.org/10.1073/pnas.2116630118 (4) Het citaat “Male investment in the maternal metabolic budget and/or paternal investment in offspring may have been reproductive strategies adopted by males” is van Clark, Gary; Henneberg, Maciej. 2015. "The life history of Ardipithecus ramidus: A heterochronic model of sexual and social maturation". Anthropological Review. 78(2): 109-132 Eveneens interessant onderzoek is van - William H. E. Harcourt-Smith, 2010, "The First Hominins and the Origins of Bipedalism". Springer Science+Business Media, DOI 10.1007/s12052-010-0257-6 - White, T. D.; Asfaw, B.; Beyene, Y.; Haile-Selassie, Y.; Lovejoy, C. O.; Suwa, G.; Woldegabriel, G. (2009). "Ardipithecus ramidus and the Paleobiology of Early Hominids". Science. 326 (5949): 75–86. Quote: “(a) Ar. ramidus had a small face and a reduced canine/premolar complex, indicative of minimal social aggression (b) The CLCA probably also combined moderate canine dimorphism with minimal skull and body size dimorphism (22, 23), most likely associated with relatively weak male-male agonism in a male philopatric social system”. (5) Frans de Waal, Anders – Gender door de ogen van een primatoloog, 2022, Uitgeverij Atlas Contact, ISBN 978 90 450 4162 9, NUR 410/865, pp. 271-302 (6) Huib Papenhuijzen, Nooit Meer Concurreren - Onderzoek naar de balans tussen samenwerken en concurreren tijdens de menselijke evolutie, 1e druk, 2022, Uitgeverij Boekscout, ISBN 978 94 645 0742 3, p. 46 (7) Deze blog gaat eveneens over dynamisch situationeel initiatief en statisch hiërarchisch leiderschap: - Dansen op het slappe koord (2) van 30 september 2022. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/15489Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

In de vorige twee blogs behandelden we enkele passages uit het boek Anders van Frans de Waal over de invloed van gender op het gedrag van mantelbavianen, chimpansees, bonobo’s én van Homo sapiens. De primatoloog weet ons uitstekend te overtuigen van onze vooroordelen en onkunde en de desastreuze gevolgen daarvan, zoals het agressieve gedrag van mantelbavianen in een Londense dierentuin in de jaren dertig van de vorige eeuw. (1) De Waal liet zien hoe ingewikkeld gedrag vaak te interpreteren is en hoe belangrijk het is om het natuurlijke gedrag te bestuderen. Gelukkig leven er nog steeds mantelbavianen, chimpansees en bonobo’s in de vrije natuur en zijn daar tegenwoordig al decennialang intensief wetenschappelijk bestudeerd, maar voor de mens is zoiets helaas onmogelijk. Wij hebben dan ook weinig idee op welke wijze mensen in kleine groepjes als jagers-verzamelaars vrij rondtrokken over de hele wereld zonder vast te lopen op prikkeldraad of bordjes “VERBODEN TOEGANG VOOR ONBEVOEGDEN”. Ons oorspronkelijke natuurlijke gedrag moeten we dan ook zien af te leiden uit ons huidige onnatuurlijke gedrag, bijvoorbeeld door het te ontdoen van de vervuiling die het gevolg is van de sedentarisatie. Het reinigen van ons gedrag van de smetten veroorzaakt door onnatuurlijke levensomstandigheden, zoals het in enorme aantallen dicht opeengepakt samenleven in steden, is best een arbeidsintensief klusje. We moeten bijvoorbeeld corrigeren voor het onvermogen van ons gedragsregelend mechanisme om in die omstandigheden nog adequaat te functioneren. We moeten zuiveren voor onze emoties, die als gevolg van die haperende machinerie permanent uit de hand lopen en crises veroorzaken. We moeten filteren voor onze korte lontjes, oorlogsretoriek, slagvelden en tot slaaf gemaakten en andere vormen van ongelijkheid, maar ook kuisen voor onze vooroordelen, zoals dat concurreren vooruitgang zou brengen. En niet in de laatste plaats moeten we ontsmetten voor alle misdragingen waaraan de sedentaire mens zich schuldig maakt als gevolg van zijn overmaat aan competitief gedrag. Die hele schoonmaakactie is nodig om bij het natuurlijke menselijke gedrag te kunnen komen. Wat ook kan is ons natuurlijke gedrag afleiden uit het gedrag van andere diersoorten die evolutionair dicht bij ons staan, zoals Frans de Waal heeft gedaan, of ons gedrag afleiden uit de archeologische vondsten van de evoluerende mensengeslachten die vóór ons hebben geleefd. Op die manier zijn we immers al veel verbazingwekkends te weten gekomen, zoals dat mensen zich al miljoenen jaren in kleine samenwerkende groepjes jagers-verzamelaars over vrijwel de gehele aarde hebben weten te verspreiden. Een vraag die dan opborrelt is “Waren dat mensen of waren dat apen?” direct gevolgd door de vraag “Wat maakt mensen mens?” Het korte antwoord daarop luidt: “Het betere anticipatievermogen”. Gedurende de gehele evolutie van de ondergeslachtengroep Hominina, die ongeveer 6 miljoen jaar geleden aanving, kenmerkt het gedrag zich door intensief samenwerken, egalitarisme en gezamenlijke zorg teneinde beter te kunnen anticiperen. Bij de natuurlijk levende kleine groepjes was er dan ook geen sprake van macht, dwang of onderdrukking, zoals we dat vandaag de dag dagelijks ervaren. Het egalitarisme verzet zich daartegen en het blijkt ook nergens uit. Geen enkel fossiel overblijfsel toont bijvoorbeeld aan dat Hominina sterk seksueel dimorf waren, onder andere doordat mannen veel groter waren dan vrouwen, wat bij mantelbavianen en gorilla’s wel het geval is. Het betere anticipatievermogen ontwikkelde zich aantoonbaar zo’n 5,5 miljoen jaar geleden met het geslacht Ardipithecus en zou zich voortzetten bij diens nazaten zoals Australopithecus, Homo erectus, H. neanderthalensis en H. sapiens. Het daarvoor noodzakelijke egalitarisme herkennen we ook nu nog heel duidelijk. Het lijkt wel of het in onze genen is gecodeerd. Iedere week staan er berichten in de krant over emancipatie, slavernij, ongelijke behandeling, ongelijkheid en oneerlijkheid. Die sterke drang naar egalitarisme is tegelijk ontstaan met het ontwikkelen van een beter anticipatievermogen, want het uitwisselen van kennis dwingt tot een sterk onderling vertrouwen en hechte banden. Bewijzen daarvoor zijn onder meer de geringe mate aan seksuele dimorfie bij alle hierboven genoemde vooroudergeslachten. Ander indrukwekkend bewijs vinden we al direct aan het begin van de menselijke evolutie bij Ardipithecus, waarmee we de volgende keer deze baviaan-in-de-mens-reeks afsluiten.Verwijzingen: (1) Zie de blogs: - Zit de baviaan in de mens? – deel 1 van 17 mei 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19906 - Zit de baviaan in de mens? – deel 2 van 31 mei 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19997 (2) Deze blogs gaan eveneens over het gedragsregelend mechanisme: - De Borgia’s en de olifantenjacht – deel 5 (slot) van 22 maart 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19425 - De dynamiek van het leven van 27 oktober 2023. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/18203 - Onderzoek en achterdocht van 18 augustus 2023. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/17702 - Abstract van het onderzoek naar samenwerken en concurreren van 7 juli 2023. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/17368 - Het gedragsregelend mechanisme van de mens van 14 oktober 2022. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/15582 - Sinterklaas, o jongens, jongens ’t is zo’n baas van 4 december 2020. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/9817Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

De vorige aflevering hadden we het over het verschrikkelijke bloedbad onder mantelbavianen in een Londense dierentuin, dat plaatsvond begin jaren dertig van de vorige eeuw. Die slachtpartij bleek niet de schuld van de bavianen, maar van de mens, die onvoldoende kennis had van het natuurlijk gedrag van deze diersoort. En of de onnodige dood van vele tientallen mantelbavianen nog niet erg genoeg was, het sterkte de mens tevens in zijn vooroordelen, zoals die over zijn eigen superioriteit, dominantie en agressie, gedragskenmerken die hem sedert de sedentarisatie gijzelen. (1) Dat deze vooroordelen bestaan is niet zo heel raar, omdat het al weer tienduizend jaar geleden is dat de mens zijn natuurlijke gedrag en zijn kleine samenwerkende groepjes vaarwel zegde om van de geneugten van eigen huis en haard te kunnen gaan profiteren. De schade bleef niet beperkt tot zijn meer geïsoleerde levensstijl en meer persoonlijke bezittingen, maar zou diep ingrijpen in het gedrag van de sedentaire mens. Men hielp elkaar niet langer, vervreemdde van elkaar en ging het doodnormaal vinden om ten koste van de medemens te leven. Economische uitbuiting was nog de minst onschuldige vorm van de schade als gevolg van het moderne sedentaire gedrag, maar evenzo vrolijk werd de medemens tot slaaf gemaakt of werd men door een door goden begenadigde competitieve heerser opgehitst om de buren te vermoorden. Heel begrijpelijk dus dat de leider van het bavianenexperiment Solly Zuckerman overeenkomsten zag tussen het gedrag van de moordende bavianen en de moordende mens. Zuckerman leefde immers niet alleen in het interbellum, er was toen eveneens nog maar heel weinig tot niets bekend over het natuurlijke gedrag van groepen bavianen of van de vroeg menselijke geslachten Ardipithecus en Australopithecus, die eveneens leefden op de savanne. Hij was er dus ook niet mee bekend dat en op welke wijze zowel bavianen als de beide vroege mensensoorten opgewassen waren tegen de gevaren van het leven op de grond en miljoenen jaren wisten te overleven door heel goed samen te werken. Zuckerman wist ook niet dat, ondanks de overeenkomst van de leefomgeving, iedere soort zijn eigen vorm van samenwerken ontwikkelde. Zuckerman zou met zijn mond vol tanden hebben gestaan als hij zou hebben geweten dat bij de evoluerende mens het samenwerken gericht was op het beter anticiperen dan andere soorten, en dat daarvoor egalitarisme een belangrijke voorwaarde was. Mannen en vrouwen waren bij de vroege mens weinig seksueel dimorf en zijn dat nog steeds. Beide seksen verschillen bijvoorbeeld weinig in grootte. Zuckerman wist wel dat mantelbavianen sterk seksueel dimorf zijn: dat hun mannen veel groter zijn dan hun vrouwen. Zuckerman wist echter niet dat die dominante mantelbaviaanmannen in de natuur eerst en vooral de groep beschermen en hun kracht gebruiken om de onderlinge verhoudingen te stabiliseren. Zuckerman realiseerde zich ook niet dat de belangrijkste algemene wet van de levende natuur is dat soortgenoten elkaar helpen om te overleven. En tot slot besefte Solly Zuckerman niet dat zowel moordende mannelijke mantelbavianen als oorlogvoerende sedentaire mensen zich volledig onnatuurlijk gedragen, omdat beide zich niet in hun natuurlijke omgeving bevinden en hun groepen onnatuurlijk van grootte en samenstelling zijn. Tot besluit van deze blog nog een paar zinnen over dominantie. Bij mantelbavianen zijn de mannen sterk dominant en bij chimpansees eveneens, alhoewel chimpansees veel minder seksueel dimorf zijn dan mantelbavianen. Bij beide soorten heerst een patriarchaat die in de eerste plaats stoelt op fysiek overwicht. Bij bonobo’s, die fysiek maar weinig van chimpansees verschillen, zijn de vrouwen dominant. Niet één vrouw, maar de vrouwen gezamenlijk vestigen het bonobomatriarchaat, ondanks dat ook bonobomannen sterker zijn dan de vrouwen. Deze drie soorten hebben ieder hun specifieke lichamelijke eigenschappen, groepssamenstelling, gedrag en mores om de soort te laten overleven. Hoe de mens omgaat met dominantie is weer een heel ander verhaal. Dat zien we de volgende keer in deel 3 van het feuilleton ‘Zit de baviaan in de mens?’Verwijzing: (1) Zie de blog Zit de baviaan in de mens? – deel 1 van 17 mei 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19906Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

Als je naar dominante politici kijkt dan zou je zeggen van wel. Maar alle gekheid op een stokje, hebben jullie Frans de Waals laatste boek Anders al gelezen? Nee? Nou dat is echt jammer, want ook dat boek staat weer boordevol interessante informatie over het gedrag van apen, mensen, vrouwen en mannen. Ook legt Frans duidelijk uit wat het verschil is tussen sekse en gender. Eén hoofdstuk gaat over bavianen. Zij staan evolutionair weliswaar veel verder van ons af dan chimpansees en bonobo’s, maar bavianen zijn veel gemakkelijker te bestuderen in de natuur, schrijft Frans, omdat het gronddieren zijn die leven in de savanne, terwijl chimps en bonobo’s zich vaak voor ons verstoppen hoog in de bomen. Bovendien begon de evolutie van mensen een dikke vijf miljoen jaar geleden toen onze vroegmenselijke voorouders gronddieren werden en op de gevaarlijke savanne hun dagelijkse kostje bij elkaar moesten zien te scharrelen, net als bavianen. Opmerkelijk is dat mannetjes mantelbavianen vervaarlijke slagtanden ontwikkelden, waarmee ze gemakkelijk een jachtluipaard kunnen doden om de groep te beschermen. Onze vroegste voorouders echter, de grondaap Ardipithecus en daarna Australopithecus, ontwikkelden een dergelijk verdedigings- en aanvalswapen niet, want dat hadden zij niet nodig om de groep te laten overleven. Het gedrag van deze twee vroegste menselijke vooroudergeslachten kenmerkte zich namelijk door het beter anticiperen dan andere soorten en dat lukte hen wonderwel, want anders waren wij er mooi niet geweest. Maar goed, die bavianen dus komen uitgebreid aan de orde in Anders in onder meer het hoofdstuk “De verkeerde metafoor – Overdrijving van het patriarchaat bij primaten.” (1) Het hoofdstuk begint met het volkomen uit de hand gelopen gedrag van een troep mantelbavianen die werd losgelaten op een omheinde kale rots ‘Monkey Hill’ in Regent’s Park Zoo in Londen. De samenstelling van de groep was niet zoals deze apen zich in natuurlijke omstandigheden organiseren en de kleine kale rots was vanzelfsprekend ook niet erg natuurlijk. Deze fouten hadden dramatische gevolgen: er volgde een enorme slachtpartij. De catastrofe speelde honderd jaar geleden, toen er veel minder inzicht bestond in het gedrag van bavianen in de natuur. En alsof het drama op zichzelf nog niet erg genoeg was, er werden ook volkomen verkeerde conclusies uit getrokken door de leider van het bavianenexperiment Solly Zuckerman, die nog lang standhielden. Frans de Waal verzucht: “Zuckerman ‘bavianiseerde’ in zijn eentje de hele genderdiscussie. Hij stelde dat mannen van nature superieur en gewelddadig zijn en dat vrouwen nauwelijks iets in te brengen hebben. Vrouwen zijn er alleen voor de mannen. In zijn boek The Social Life of Monkeys and Apes uit 1932 presenteerde Zuckerman de gebeurtenissen op Monkey Hill als symbolisch voor de primatenmaatschappij en dus ook voor de onze.” Dankzij vele wetenschappers, die sindsdien het gedrag van in de natuur levende groepen bavianen uitgebreid hebben bestudeerd weten we inmiddels veel beter hoe deze zich organiseren en gedragen. Het zal dan ook niet verbazen, dat de verhouding tussen aantallen mannen en vrouwen heel nauw luistert en zij elkaar niet afslachten, maar, ondanks sterk dominante mannetjes, elkaar juist versterken en samenwerken in een hechte groep. Als je er nuchter over nadenkt is dat eigenlijk ook wel logisch. Het zou immers wel heel raar zijn als Onze Lieve Heer Zijn soorten zo had geschapen dat individuen elkaar niet helpen om te overleven, maar elkaar juist bij voorkeur om zeep helpen. Vanzelfsprekend zijn er verschillen hoe individuen zich gedragen binnen de samenwerkende groep en die verschillen zijn ook weer vaak specifiek per soort. Je zou het zo kunnen formuleren: de verschillen per soort zijn variaties op een thema, maar het thema is steeds hetzelfde: soortgenoten helpen elkaar om te overleven. De volgende drie afleveringen nemen we de tijd om de mannelijke en vrouwelijke dominantie na te vlooien zowel bij verschillende apensoorten als bij ons soort mensen.Verwijzingen: (1) Frans de Waal, Anders – Gender door de ogen van een primatoloog, 2022, Uitgeverij Atlas Contact, ISBN 978 90 450 4162 9, NUR 410/865, p.92-113 (2) Zie eveneens de blog: Frans de Waal - Magister Salutem van 18 maart 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19398Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

Begin december bespraken we kort mijn essay ‘Rudolf Agricola – Tegen de Barbaren – Bericht uit Hunsingo.’ (1) Dat behandelt de sedentarisatie, de permanente aanwezigheid van de landbouwende mens, in het kweldergebied van Noord-Groningen, de ontsporing van het gedrag dat steevast vrij snel daarop volgde en de rol van kerkelijke en wereldlijke machthebbers daarbij. Agricola speelde in de vijftiende eeuw een beslissende rol om een ommekeer daarin te bewerkstelligen door zijn inzet voor de verspreiding van het renaissance-humanisme in het Europa van boven de Alpen. Agricola (1444 - 1484) was een belangrijke, zo niet de belangrijkste inspirator van Erasmus (1469 - 1536), vertelde de historica Sandra Langereis, schijfster van de veel geprezen biografie Erasmus, dwarsdenker. (2) Zij hield begin april een inleiding over de invloed van Agricola op Erasmus in het meer dan duizend jaar oude Sint Laurentiuskerkje op de wierde van Baflo. Dezelfde kerk als van waaruit de vader van Agricola de scepter had gezwaaid over een groot deel van de landstreek Hunsingo als paterna van de Kalendebroeders, een invloedrijk en vermogend kerkgenootschap. Een uitgelezen moment dus om mijn essay “Rudolf Agricola – Tegen de Barbaren – Bericht uit Hunsingo” aan Sandra te geven. Ik was in mijn nopjes met haar commentaar: “Beste Huib, … Ik heb je essay in de trein terug naar Amsterdam met veel plezier en instemming gelezen, en ik heb in het bijzonder genoten van je dwarsdenkerij (!) over het funeste van sedentaire samenlevingen, in het hoofdstuk over de wierde. Je vertelde me daar in Baflo al iets over. Ik vind jouw argument intrigerend: de vroege sedentaire samenlevingen worden in de 'canon van de geschiedenis' altijd beschouwd als het beginpunt van 'onze beschaafde geschiedenis'; maar jij waarschuwt echter, dat je met misschien wel meer reden kunt beweren dat ze juist het begin van 'onze onbeschaafde geschiedenis' vormen. Wat ik je wilde doorgeven, was dat ik naar aanleiding van je essay wat ging rondneuzen op het internet, en toen deze tekst aantrof: "Het begin van de landbouw: meer ellende voor meer mensen". Dat artikel draagt ook argumenten aan (van een steentijdarcheoloog) voor jouw argument, dat de samenlevende mens aan de landbouwsamenleving ten onder ging (en gaat). Ik geef hieronder een link naar dat stuk; allicht ken je het al, maar zo niet: misschien spreekt het je aan. (3) Dank je wel voor het delen van je gedachten. Ik vind dit een heel verrassende kijk op de geschiedenis, waar ik zelf nooit bij had stilgestaan. Stemt tot nadenken! Heel hartelijke groet, Sandra.”Verwijzingen: (1) Zie de blog: Rudolf Agricola tegen de Barbaren van 8 december 2023, Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/18511. (2) Sandra Langereis, Erasmus, dwarsdenker, een biografie, 6e druk, 2021, Uitgeverij De Bezige Bij, ISBN 978 94 031 2031 7, NUR 321/681 (3) Publicatie van Gerrit Dusseldorp op de website wetenschap.nu: “De mensheid begon 12.000 jaar geleden met landbouw. Dat wordt vaak gezien als Grote Vooruitgang. Maar op die visie is heel wat aan te merken.” Dit is de link: https://www.wetenschap.nu/het-begin-van-de-landbouw-meer-ellende-voor-meer-mensen/ (4) Bent u geïnteresseerd in het essay “Rudolf Agricola – Tegen de Barbaren – Bericht uit Hunsingo,” vraag het dan per e-mail aan bij rnsjac06@gmail.comMeer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

Na het luchtige parafraseren over Genesis en De Spiritus Sanctus met de Kerstdagen (1) en ons aller ingetogen genieten van het paasfeest, indachtig de macabere marteldood van de Heilige Zoon en diens miraculeuze wederopstanding, is het nu, als onderdeel van ieders paasplicht, de hoogste tijd voor het serieuzere werk. De combinatie van herinneren en vooruitzien is niet slechts voorbehouden aan schrijvers van bijbelteksten, dat kan iedereen. Herinneren en vooruitzien waren twee van de meest kenmerkende eigenschappen van evoluerende mensachtigen en mensen, kortweg Hominina, waaronder ook Homo sapiens wordt geschaard. Om ons dingen te herinneren en hoe we die weer gebruiken om te anticiperen, daarvoor zijn onze hersenen onmisbaar. We gaan dan ook op onderzoek naar de werking van ons geheugen en beginnen natuurlijk bij het begin. Een baby heeft nog maar weinig weet van de wereld en leert iedere dag van haar of zijn ervaringen, indrukken en interacties. Een baby kan bijvoorbeeld nog niet heel goed iets vastpakken. Het wolkje moet nog leren hoe het een rammelaar vastgrijpt en vasthoudt, maar ook dat, wanneer het er dan enigszins krampachtig mee schudt, er schattige belgeluidjes te horen zijn die het zelf veroorzaakt. Dat leert het baby’tje nog voordat het kan opstaan of vallen; alle tijd dus om te experimenteren met dat grappige stukje speelgoed. De krachtige precisiegrip, die het baby’tje al doende leert gebruiken is eveneens een typisch menselijk kenmerk, waarover Australopithecus ongeveer drie miljoen jaar geleden al beschikte. Maar over onze krachtige precisiegrip en fijne motoriek wil ik het nu niet hebben, want dan komen we niet toe aan de wonderbaarlijke werking van ons geheugen. (2) In ons brein slaan we niet alleen dingen op uit het verleden, maar ook uit de toekomst. Is dat nou niet eigenaardig? Om dat beter te begrijpen gaan we pak ‘m beet, twee miljoen jaar terug in de tijd. Toen waren onze voorouders aan het leren hoe ze uit een ruw stuk steen een prachtige vuistbijl tevoorschijn konden toveren. Dat leerden ze zichzelf door de juiste hamersteen, hamergewei of hamerhout onder precies de juiste hoek tegen exact de juiste steensoort te slaan, zodat er steeds een klein scherfje van het object af sprong. (3) Wanneer ze zich dat goed herinnerden en leerden van hun fouten uit het verleden vormde zich de vuistbijl, die ze voor zich zagen in hun brein. En daarin zit ‘m nou de kneep. Ook de voorstelling van de toekomstige vuistbijl waaraan zij werkten sloegen zij namelijk op in hun geheugen. De wetenschap spreekt in dit geval over forward memory. De eigenschappen om je dingen uit het verleden te kunnen herinneren in het backward memory in combinatie met het opslaan van de voorstelling die je maakt over het toekomstige eindresultaat en op welke manier je dat bereikt zijn typerend voor de mens. Die combi maakt het mogelijk dat we goed kunnen anticiperen. Nu heb ik het bewust allemaal een beetje simpel gehouden, maar de werkelijkheid van het afslaan van allerlei steensoorten tot nuttig, hanteerbaar en veilig snijgereedschap is een ingewikkeld proces. Het geheugen slaat namelijk niet één indruk op maar heel veel en ook hele verschillende. Zo worden in de hersenen onder andere sensorische, motorische, reuk, smaak, geur, visuele, en auditieve indrukken en ervaringen opgeslagen en dan ook nog op verschillende plaatsen in het brein. Je zou er gewoon duizelig van worden. Dat we ons die in combinatie weer kunnen herinneren komt door het engram. (4) Dat engram bepaalt als het ware de context van een herinnering. Daarin is de mens uiteraard niet uniek. Kenmerkend voor Hominina echter is de interactie tussen het zogeheten backward memory en het forward memory. (5) Voor het vormen van een voorstelling over de toekomst moet je, in het voorbeeld van het afslaan van de steen, dus een idee hebben wat je in de toekomst met de vuistbijl allemaal wil doen. Anders gezegd: je moet van tevoren een driedimensionale voorstelling maken van het te bereiken resultaat en het gebruik. Bijvoorbeeld hoe je de vuistbijl moet vasthouden zodanig dat je er gemakkelijk mee kunt snijden zonder jezelf ermee te verwonden. Verbeteringen zijn, niet in de laatste plaats, ook het gevolg van de communicatie met anderen. Alles wat van belang is wordt opgeslagen in het brein en bepalen het inzicht in de toekomst en het anticipatievermogen. Je zou het vandaag de dag niet altijd zeggen, maar het juist anticiperen is een specialisme geworden van Hominina, waarvan we tot op de dag van vandaag de vruchten kunnen plukken. Daarvoor moeten we natuurlijk wel samenwerken. Want de kennis en vaardigheden van één mens, ook van genieën, schiet al gauw te kort. We hebben de mogelijkheid om goed te anticiperen en samen te werken volledig te danken aan onze voorouders. Dat kan geen machthebber ons afnemen.Verwijzingen: (1) Zie de blog: De Spiritus Sanctus van 22 december 2023, Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/18650 (2) Huib Papenhuijzen, Nooit Meer Concurreren - Onderzoek naar de balans tussen samenwerken en concurreren tijdens de menselijke evolutie, 1e druk, 2022, Uitgeverij Boekscout, ISBN 978 94 645 0742 3: “Enkele kenmerkende ontwikkelingen” pp. 60, 61, 62 (3) ibid.: “Australopithecus” pp. 79, 80 en “De sedentarisatie” pp. 91, 92 (4) Engram (Eng.) : inprenting (5) Héctor M. Manrique and Michael J. Walker, Early Evolution of Human Memory, Great Apes, Tool-making, and Cognition, 2017, This Palgrave Macmillan imprint is published by Springer Nature, Library of Congress Control Number: 2017949462, ISBN 978-3-319-64446-2, 978-3-319-64447-9 (e-book), DOI 10.1007/978-3-319-64447-9Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

Avonturen van de schrijvers Alexander von Humboldt, Joseph Conrad en Redmond O’Hanlon over de tropische oerwouden riepen, zoals ik een enkele keer al heb laten merken, onweerstaanbare instinctieve impulsen in mij op. (1) De woeste natuur stond lijnrecht tegenover de gezapigheid van de kantoortuinen, waarin ik tientallen jaren lang mijn dagen pleegde te slijten. Anno Domini 1997 ging het roer echter om met een zoektocht naar het leven van de naakte natuurmens in de overweldigende regenwouden van het Amazonebekken. Van hen kon ik leren hoe je je staande houdt als je omringd bent door de wilde natuur. De vlijmscherpe lianen, die je levensgevaarlijk kunnen verwonden, mini-visjes, die je penis van binnenuit opeten en sidderalen, die je een hartverlamming kunnen bezorgen, weten zij te ontwijken. Zij verdwalen niet in de gekmakende jungle, ze weten welke planten eetbaar zijn en welke giftig, maar ook door welke giftige stofjes ziekten genezen. De grote wetenschapper Alexander von Humboldt had meer dan tweehonderd jaar geleden goed in de gaten over hoeveel kennis de oerwoudbewoners beschikken en had groot respect voor de leefwijze en de wijsheid van de inheemse Zuid-Amerikaanse Homo sapiens. Von Humboldt was zelfs zo slim dat hij het gedrag van de oerwoudbewoners na-aapte. Zo werkte von Humboldt graag samen en gedroeg zich, ondanks zijn elitaire afkomst egalitair. (2) In het jaar des heeren 1997 bezocht ik het hart van de Amazone en vertrok vanuit de plaats Manaus, die ligt aan de Encontro das Águas: het punt waar het zwarte water van de Rio Negro en het gele water van de Rio Solimões samenvloeien en de kilometers brede Amazonerivier vormen. Vandaar ben ik met een open hangmatboot honderden kilometers stroomopwaarts getogen naar de jungledorpjes Tefé en São Gabriel da Cachoeira. Tefé ligt oostelijk van Manaus aan de Rio Solimões in de richting van Peru. São Gabriel da Cachoeira ligt aan de Rio Negro in de buurt van Colombia en Venezuela. De plaatselijke bevolking heeft mij dagenlang door het oerwoud gegidst en mij veel geleerd over kanovaren doorheen rivierarmen, die volledig waren overdekt met waterhyacinten, waaraan enorme lamantijnen zich weer tegoed deden. Ook heb ik in de vloedbossen leren vissen op piranha’s, die vervolgens gebakken samen met pittige gemberbolletjes, die daar zomaar in de wilde natuur in de grond verstopt zitten. Een heerlijke combinatie. Verder heb ik ondervonden hoe je leeft in een gevlochten palmbladhut die op hoge palen stond pal aan de rivier. Zodoende werd ik ’s nachts niet onaangenaam verrast door een yacaré, een kaaiman, of een anaconda die zich aan mijn borst zou willen koesteren. Waar ik het nu niet over wil hebben zijn geluiden, zoals die van brulapen of overvliegende papegaaien, hoe prachtig de stilte van het regenwoud is en hoe mooi vogels zingen bij zonsopkomst. Verder wil ik niet uitwijden over de schoonheid van het monotone dag- en nachtritme, hoe je het gif uit maniokknollen wringt, welke bijzondere dieren en planten er leven of hoe warm het regenwater aanvoelt. Het waren te veel indrukken.Ik kan me goed voorstellen dat voor Marc van Roosmalen de Amazone zijn levenswerk is geworden. Deze bioloog, primatoloog en tropisch-regenwoud ecoloog woont al veertig jaar in Manaus en heeft interessant onderzoek gedaan naar het gedrag en de verspreidingsgebieden van vele apensoorten in het gehele Amazonebekken en daarbij zelfs meerdere nieuwe soorten geïdentificeerd. Marc is niet alleen een gedreven wetenschapper, maar ook een origineel denker en een idealist. Hij bekommert zich om het wel en wee van de inheemse bosbewoners en om het behoud van de natuur. Dat werd hem uiteraard door de machthebbers niet in dank afgenomen. Op zijn Wikipedia-website lees je meer over zijn krijgsgevangenschap. (3) Recent heeft van Roosmalen de theorie gelanceerd dat Amerika niet ongeveer 15-duizend jaar geleden vanuit het noorden door Homo sapiens is gekoloniseerd, maar al veel eerder vanuit het zuiden. Ongeveer 40-duizend jaar geleden zou Homo sapiens vanuit Australië via Antarctica en Vuurland in Zuid- Amerika zijn aangekomen en zich van daaruit verder hebben verspreid. Recent genetisch onderzoek moet het bewijs leveren dat de inheemse Amazonebewoners van de Aboriginals afstammen. Spannend of niet? Alexander von Humboldt kon zich geen betere opvolger gewenst hebben. (4)Verwijzingen:(1) Zie de blogs:- Mijn boek komt eraan en hoe dat zo kwam van 1 november 2017. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/1655- Avontuur van 30 november 2017. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/1785- Verdeel en Heers - De deling van Afrika van 29 november 2019. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/6343(2) Zie de blogs:- Superioriteit, feiten en fictie van 24 juli 2020. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/8535- Code rood: de paashaas komt van 15 april 2022. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/14413(3) Dit is de link naar de Wikipedia-pagina van Marc van Roosmalen: https://nl.wikipedia.org/wiki/Marc_van_Roosmalen(4) Marc van Roosmalen, Man’s Territorial Primate Factor, March 2020, Lambert Academic Publishing, ISBN 978 6200536716Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

De nachtmerrie die we in de vorige vier afleveringen samen met de Spaanse familie Borja hebben beleefd is gelukkig voorbij. (1) Nu we vijfhonderd jaar verder zijn weten we dat macht en geld de mensheid ongelukkig maakt. Waar of niet? De ongelijkheid in materieel bezit is niet bepaald bevorderlijk voor de onderlinge verhoudingen en het dwingen en onderdrukken belemmert onder andere de vrije uitwisseling van kennis. Dat hele gedoe met macht en machthebbers, daar moeten we als de sodemieter vanaf. De strijd om de macht en het uitoefenen van macht zijn immoreel, omdat ze ten koste gaan van de medemens en de meest kenmerkende menselijke eigenschap, ons anticipatievermogen, in de weg staan. En dan hebben we het nog niet eens over de wonden, die de machthebber slaat of zijn vermogen om de hele wereld in één klap te vernietigen. Erasmus leefde in de tijd van de Borgia’s. Zijn satirische ‘Lof der Zotheid’ was uiteraard geen lofrede, maar een filippica, een tirade met name tegen machthebbers, bezitsaccumulatie en immoreel gedrag. (2 en 6) Zijn filippica was van meet af aan immens populair en is dat tot de dag van vandaag gebleven, want de ‘Lof ’ heeft nauwelijks aan actualiteitswaarde ingeboet. Leven we momenteel minder ten koste van elkaar dan vijf eeuwen geleden? Voeren we geen oorlogen meer? Zijn er minder superrijken? Is er minder ongelijkheid? Zijn er minder machthebbers en hebben zij minder macht? Ofwel concurreren we minder met elkaar en met de levende en de niet levende natuur dan aan het einde van de Middeleeuwen?Niet onderdrukken, maar onderlinge hulp is basaal menselijk gedrag en dat vinden we fijn. Wanneer we een ander helpen dan maken onze hersenen het gelukshormoon dopamine aan. Als beloning. Dat gaat allemaal vanzelf en dat hebben we weer te danken aan alle Hominina die vijf miljoen jaar lang evolueerden in kleine samenwerkende groepen. Een bewijs daarvan zijn de neanderthalers, waarmee we dit Borgia-feuilleton begonnen. Zij leefden honderdduizenden jaren lang in Europa in fluïde samengestelde groepjes van beperkte omvang, vergelijkbaar met de Bosjesmensen waar we het al vaker over hebben gehad. (3) Net als bij de Bosjesmensen paste de groepsgrootte van de neanderthalers zich aan aan de omstandigheden. Was er bijvoorbeeld veel te eten dan dijden groepen uit, was er minder voedselaanbod dan slonk de groepsgrootte. Daarover is interessant wetenschappelijk bewijs geleverd over de neanderthalers die 125.000 jaar geleden hebben geleefd in de buurt van het huidige Leipzig. Dat gebied was destijds bedekt met bossen waar Euraziatische bosolifanten, met hun vier meter schofthoogte en tien ton zwaar, twee keer zo groot als de huidige Afrikaanse olifant, zich helemaal thuis voelden. Het archeologisch onderzoek gaat over de jacht op die enorme olifanten. Terwijl de reguliere groepsgrootte van neanderthalers wordt geschat op enkele tientallen personen, groeide de groep bij de olifantenjacht tijdelijk uit tot wel honderd personen, die uitstekend samenwerkten om de enorme prooi te bejagen, te villen, in hapklare brokken te versnijden en deze op te eten. Zo’n buit was geen alledaagse, dus gingen de kleinere groepen na het feestmaal weer ieder huns weegs. Het bewijs wordt uitgebreid toegelicht in de wetenschappelijke publicatie (4) en een krantenartikel (5). Hominina, vanaf Ardipithecus, zo’n 5,5 miljoen jaar geleden, tot en met Homo sapiens gedijden uitstekend in kleine groepen, zeg maar tot maximaal honderd personen. In die omstandigheden werkt het gedragsregelend mechanisme uitstekend en leven mensen beschaafd. De ellende met ons huidige gedrag begon zo’n dikke tienduizend jaar geleden, toen enorme aantallen mensen dicht opeengepakt trachtten samen te leven. De onderlinge concurrentiestrijd met machthebbers, die toen begon, betekende het einde van de menselijke beschaving. De neanderthalers hielden het in hun Spaanse grot nabij Xátiva 90.000 jaar lang vol doordat ze samenwerkten, kennis deelden en juist anticipeerden. Zou de sedentaire Homo sapiens ook nog 90.000 jaar kunnen voortgaan met zijn immorele gedrag? Wie biedt voor nog 10.000 jaar? Wie biedt voor nog 1.000 jaar?Verwijzingen: (1) Zie de blogs: - Even roddelen over de Borgia’s – deel 1 van 26 januari 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/18930 - Even roddelen over de Borgia’s – deel 2 van 9 februari 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19080 - Even roddelen over de Borgia’s – deel 3 van 23 februari 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19193 - Even roddelen over de Borgia’s – deel 4 van 8 maart 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19315 (2) Zie de blog: - Even roddelen over de Borgia’s – deel 3 van 23 februari 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19193 (3) Zie de blogs: - Mijn tweede boek wordt aangeboden aan Jan Terlouw! van 9 maart 2020. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/7236 - Over Jan Terlouw, over de Bosjesmensen en over macht en catastrofes van 2 oktober 2020. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/9051 - Onze emancipatie, een sensatie van 9 oktober 2020. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/9125 - Ik heb een droom (2) van 6 november 2020. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/9509 (4) Het wetenschappelijke artikel “Hunting and processing of straight-tusked elephants 125.000 years ago: Implications for Neanderthal behavior” werd op 1 februari 2023 in Science Advances gepubliceerd. Dit is de link: https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.add8186 (5) Citaat uit het krantenartikel “Neanderthalers bejaagden zelfs de allergrootste dieren die ze konden tegenkomen: vier meter hoge olifanten” in NRC van 1 februari 2023. Dit is de link: https://www.nrc.nl/nieuws/2023/02/01/ook-de-allergrootste-olifanten-waren-een-prooi-voor-neanderthalers-a4155880 (6) Erasmus gerelateerde blogs: - Zijn mensen verschillend of zijn ze hetzelfde? (1) van 21 augustus 2020. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/8730 - Zijn mensen verschillend of zijn ze hetzelfde? (2) De baas van 28 augustus 2020. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/8778 - Je bent gek als je wilt samenwerken… van 7 januari 2022. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/13614 - Vrouw Dwaasheid in reprise van 24 november 2023. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/18390Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

Er zijn bijzondere en minder bijzondere actualiteiten. Ditmaal een hele bijzondere: de gedragsdeskundige en primatoloog Frans de Waal is helaas overleden. De Waal heeft de wereld de ogen geopend voor de zogeheten zachte kant van gedrag van vooral apen en mensen. Zijn leven lang heeft hij chimpansees bestudeerd en wist veel vooroordelen te ontmaskeren door gedegen onderzoek, hart voor de zaak en een helder betoog. Met name het aangeleerde superioriteitsgevoel van de sedentaire mens heeft hij daarbij ontmaskerd. We kunnen Frans de Waal zonder twijfel toevoegen aan het rijtje richtingbepalende wetenschappers als Rudolf Agricola, Erasmus Roterodamus, Alexander von Humboldt, Peter Kropotkin en Lynn Margulis. De Waal schreef vaak over samenwerken en eerlijkheid en hij bond de strijd aan met diep gewortelde waanideeën over agressie en competitiviteit bij apen en bij mensen. Zijn onderzoek wees uit dat ook dieren intelligent zijn en de mens een toontje lager diende te zingen. Zijn boeken droegen dan ook titels als Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn?, Een tijd voor empathie en Chimpanseepolitiek. Hieronder drie citaten uit Een tijd voor empathie. Het eerste citaat gaat over het belang van empathie, ofwel invoelingsvermogen, bij de mens: “Een instrument dat we tot onze beschikking hebben en dat ons denken geweldig verrijkt, is in de loop der eeuwen geselecteerd, wat betekent dat zijn overlevingswaarde steeds opnieuw op de proef is gesteld. Het is ons vermogen verbondenheid met anderen te voelen, hen te begrijpen en ons in hun situatie te verplaatsen.” (1)Het tweede citaat gaat over empathie, samenwerken en samenleven van de mens gedurende de evolutie: “Empathie moet het hebben van nabijheid, gelijksoortigheid en vertrouwdheid, en dat is volstrekt logisch gezien het feit dat ze is geëvolueerd om samenwerking binnen de groepen te stimuleren. In combinatie met ons belang bij sociale harmonie, waarvoor een eerlijke verdeling van hulpbronnen vereist is, stuurde empathie de menselijke soort in de richting van kleinschalige samenlevingen waar de nadruk op gelijkheid en solidariteit lag. Tegenwoordig leven de meesten van ons in veel grotere samenlevingen, waar deze nadruk moeilijker te handhaven is, maar we zitten psychologisch nog altijd zo in elkaar dat we ons bij deze uitkomsten het meest op ons gemak voelen.” (2)Het laatste fragment gaat over emotionaliteit en rationaliteit bij apen, maar uiteraard ook bij de mens. “[De] combinatie van emotionele betrokkenheid, waardoor we ons om de ander bekommeren, en intelligentie, die ons helpt de situatie in te schatten, is kenmerkend voor empathische perspectiefname. Deze beide aspecten moeten in evenwicht zijn. Lopen de emoties te hoog op, dan kan het met de perspectiefname misgaan. Een tragisch voorbeeld daarvan deed zich voor in de dierentuin van Singapore. Toen een jonge orang-oetan met haar hals in een touw bekneld was geraakt, bleef haar moeder maar aan haar trekken om haar te bevrijden. Oppassers die tussenbeide probeerden te komen werden door de moeder opzij geduwd. Haar reddingspogingen waren zo onbesuisd, dat ze uiteindelijk de nek van haar dochter brak, wat het jong fataal werd. Heel anders verliep een soortgelijke situatie in een Zweedse dierentuin. Een vier jaar oud chimpanseejong stikte bijna: het hing in een klimtouw, met het touw dubbel om zijn nek geslagen. In stilte worstelde hij om los te komen, terwijl zijn voeten los bungelden. De oudste, meest dominante man van de groep ging naar het slachtoffer toe, tilde het met een arm op, zodat de spanning in het touw wegviel, en bevrijdde hem met zijn vrije hand uit het touw. Daarna droeg hij het jong omlaag en zette het voorzichtig op de grond. In een paar tellen en met niet meer dan enkele handbewegingen was alles voorbij. Geluid kwam er alleen van een schreeuwende oppasser.Misschien was de drang van de orang-oetanmoeder om haar dochter te redden zo hevig dat ze niet meer helder kon denken. Of misschien ontbrak het haar aan ervaring met touwen. In tegenstelling tot haar bleef de chimpanseeman kalm en handelde hij juist. Er is grote intelligentie nodig om de natuurlijke impuls – trekken – te onderdrukken en doelmatig op te treden. Dergelijke gevallen illustreren het gelaagde proces dat aan hulp ten grondslag ligt: het berust zowel op emotie als inzicht. Alleen wanneer beide processen worden gecombineerd, kan een organisme van voorbezorgdheid overgaan tot werkelijke bezorgdheid, met inbegrip van gerichte hulpverlening die voor onze naaste verwanten kenmerkend is.” (3)Dit laatste fragment illustreert tevens het belang voor de mens om de emoties te balanceren en de primaire prikkels te beheersen teneinde te kunnen voortbestaan. Die noodzaak ontstond meer dan vijf miljoen jaar geleden en bestaat nog steeds, maar doordat de sedentaire mens in onnatuurlijk grote groepen is gaan samenleven, functioneert ons gedragsregelend mechanisme gebrekkig met vaak desastreuze gevolgen.Ik bewaar aan Frans de Waal de beste herinneringen. Zijn wetenschappelijke werk spreekt mij bijzonder aan, hij was geïnteresseerd in mijn onderzoek en mijn schijfwerk en hij heeft mij goede adviezen gegeven.Magister salutem.Verwijzingen:(1) Frans de Waal, Een tijd voor empathie, 8e druk, 2011, Uitgeverij Contact, ISBN 978 90 254 3663 6, p.249(2) Ibid., p.245(3) Ibid., pp.117-118(4) Zie de necrologie van Frans de Waal in NRC van 16 maart 2024 “De man die mens en aap dichter bij elkaar bracht”. Dit is de link: https://www.nrc.nl/nieuws/2024/03/16/de-man-die-mens-en-aap-dichter-bij-elkaar-bracht-a4193299Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

Hoe die Borgia-sinjoren het flikten om in een vreemd land de macht te breken van de Italiaanse familiale strebers, ja hen zelfs overtroffen in concurrentiekracht en sluwheid hebben we de vorige afleveringen van dit feuilleton meegemaakt. (1) Het was de Borgia’s weliswaar gelukt om hun eenvoudige tussenwoning in het Spaanse Xátiva in te ruilen voor luxueuze palacios en castillos en ze zwommen in het geld, maar zouden ze in staat zijn hun bezittingen te behouden? Dat was de grootste zorg van onze vers gemijterde papa Alexander VI en dus zette hij wederom de troefkaart van zijn Spaanse familieclan in. Allereerst dienden zijn onechte kinderen te worden geëcht door middel van een geheime bul. Daarmee plaveide hij de weg om zijn bloedjes legaal te bevoordelen en in te zetten voor zijn strijd. Met name zijn veelbelovende en superintelligente zoon Cesare Borgia leek geknipt voor het vak van intrigant en heerser. Cesare werd als 18-jarige aangesteld tot kardinaal-nepoot (2), zeg maar de grootste vertrouweling van Zijne Heiligheid. Belangrijk was dat hij stemrecht en inkomen had en geen tijd hoefde te verkwisten aan flauwekul zoals erediensten. De volgende meesterzet van Zijne Zaligheid was een flinke uitbreiding van het college van kardinalen met vriendschappelijk gelieerden, zoals Alessandro Farnese, met de bijnamen Kardinaal Poesje en Kardinaal Kut, omdat hij de broer was van de lievelingsmaîtresse van papa Alexander VI, Giulia Farnese. Met die move maakte Zijne Eerwaarde de hele kliek Italianen zoals de Sforza’s, Orsini’s, Colonna’s, Dei Medici en met name zijn aartsrivaal, Giuliano della Rovere monddood. Al met al een buitengewoon interessante tijd voor de glamourboy Cesare Borgia om spelenderwijs de fijne kneepjes van het heersen in de vingers te krijgen. Papa Alexander VI had evenwel binnenshuis nog maar nauwelijks orde op zaken gesteld of het volgende dilemma diende zich alweer aan. Zijn suikeroom Alonso, alias papa Calixtus III, was namelijk Anno Domini 1456 zo stom geweest om in zijn bul Inter Caetera de koning van Portugal het alleenrecht te geven om alle heidenen van de hele wereld voor eeuwig tot slaaf te maken. Dat ‘tot slaaf maken’ was niet het probleem, integendeel zelfs, maar de zinsnede ‘van de hele wereld’ schoot de Spaanse koning Ferdinand II en diens gemalin koningin Isabella I in het verkeerde keelgat. Immers Columbus had in hun opdracht net Amerika ontdekt en gek genoeg gunden de Spanjolen het alleenrecht om volkeren te onderdrukken, leeg te zuigen en hun land te bezetten niet aan de Portugezen. Papa Alexander VI begreep de zorgen van Ferdinand en Isabella drommels goed, want hij had met hen hechte familiale banden en uitbundige bezittingen in Spanje en voelde zich als Spanjool eveneens vaak tekort gedaan en gediscrimineerd. Een kleine aanpassing van Inter Caetera was dan ook zo gepiept en naar wat gerommel met de datum kraaide geen gallo. Vanaf 1493 rustte op het tot slaaf maken van alle heidenen ten westen van de Azoren voor de Spaanse reconquistadoren de pauselijke zegen. Tot besluit nog even roddelen over het wonderkind Cesare Borgia. Hij voelde zich een echte Spanjaard en stak dat niet onder stoelen of banken, want hij sprak bij voorkeur Spaans. Op 24 juni 1500 introduceerde hij op de heilige grond voor de Sint Pieter het stierenvechten te paard. César wist daarbij vijf wilde stieren te doden, waarvan hij er eentje met één magistrale houw de kop van de romp scheidde. Onze intrigant was zowel intelligent als onbevreesd en dat bleek een dodelijk mengsel. Door zijn sluwheid, onverschrokkenheid en een moreel kompas dat slechts koerste op persoonlijk opportunisme werd César de Borja voor Niccolò Machiavelli het prototype van de machthebber, waaraan hij zijn bekende handleiding ‘De Heerser’ wijdde.In de volgende en laatste aflevering stijgen we weer op uit de hel en keren terug naar de beschaving.Verwijzingen:(1) Zie de blogs:- Even roddelen over de Borgia’s – deel 1 van 26 januari 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/18930- Even roddelen over de Borgia’s – deel 2 van 9 februari 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19080- Even roddelen over de Borgia’s – deel 3 van 23 februari 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19193(2) ‘Nepoot’ staat voor ‘neef’ en is afgeleid van het Latijnse ‘nepos.’ Kardinaal-nepoten waren familieleden van de paus. Door deze praktijk ontstond het begrip nepotisme. Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

De vorige keer stonden we stil bij enkele wapenfeiten van Zijne Heiligheid Calixtus III en vroegen we ons af wat ‘Vrouw Dwaasheid’ uit Erasmus’ Lof der Zotheid van het gedrag van de papa’s zou vinden. (1) Erasmus leefde immers in die tijd. Enkele citaten uit haar vijf pagina’s lange filippica:“… Pausen, kardinalen en bisschoppen beconcurreren de praktijken van vorsten allang en overtreffen ze al bijna.… En als de pausen, die de plaatsbekleder van Christus zijn, eens probeerden zijn levenswijze te imiteren, dus zijn armoede, werken, wijsheid, kruisdraging en levensverachting; als ze alleen maar eens nadachten over de betekenis van de naam papa, vader, of van de titel Heiligheid, zou er dan één ongelukkiger wezen op aarde zijn? Zou iemand zijn hele vermogen uitgeven om díe positie te kopen? Of, als hij dat gedaan had, die positie uit alle macht met oorlog en gifmoord verdedigen? Wat een massa voordelen zou Wijsheid de pausen ontnemen als zij haar intrede deed!… Maar nu laten ze eigenlijk alles wat enige inspanning inhoudt aan Petrus en Paulus over, die toch meer dan genoeg tijd hebben. Als iets daarentegen luxe of lust inhoudt, nemen ze het zelf. En zo leeft, door mijn toedoen, vrijwel geen mens in meer luxe en minder zorgen dan zij, die vinden dat er allang genoegdoening aan Christus gegeven wordt als ze in een mystiek gewaad (haast uit een verkleedkist), met veel ceremonieel, getooid met de titel Uwe Zaligheid, Uwe Eerwaarde, Uwe Heiligheid, zegenend en vervloekend, voor bisschop spelen.… Ze menen dat ze de Kerk, de bruid van Christus, pas waarlijk apostolisch verdedigen als ze haar ‘vijanden verpletteren’ - maar in feite bestaan er geen gevaarlijker vijanden van de Kerk dan goddeloze pausen die Christus doodzwijgen, hem aan winstgevende wetten onderwerpen, met gekunstelde interpretaties prostitueren en met hun verderfelijke leven vermoorden.” (2)De Spanjaard Alonso de Borja, alias papa Calixtus III, blies als een machtig en rijk man zijn laatste adem uit op 6 augustus 1458. Hij liet een gespreid bedje achter voor zijn neef kardinaal Rodrigo de Borja. Om de concurrentiestrijd om de pauselijke heerschappij, wat in feite een Italiaans feestje was, niet nodeloos ingewikkeld te maken was de Spaanse familienaam Borja inmiddels aangepast aan het Italiaans. Rodrigo Borgia dus stond gelukkig nog met beide benen op de grond, was gepokt en gemazeld in de klerikale koehandel en bevond zich in een uitstekende positie om zijn suikeroom op te volgen. Echter toen oomlief overleed was Rodrigo nog maar 27 jaar oud. Zijne Eminentie genoot echter met volle teugen van zijn macht als vicekanselier van de Romeinse Curie en wist die positie nog tientallen jaren uit te nutten. Zijn macht kwam eveneens goed van pas bij zijn verwoede pogingen om onecht nageslacht te verwekken. Hij liet zich de diensten van onder meer de knappe adellijke hoerenmadam Vannozza dei Cattanei en de beeldschone maîtresse Giulia Farnese zo lekker aanleunen, dat de beruchte seksuele uitspattingen van Markies de Sade daarbij zouden verbleken, maar onze vicekanselier was gelukkig in staat om zijn libertinisme toe te dekken met de soutane der liefde. Toen het Anno Domini 1492 God dan eindelijk behaagde om Rodrigo de kans te geven zijn kardinaalsmijter in te verwisselen voor de pauselijke, was onze vriend dan ook zo godvergeten rijk dat hij de ezelskarrevrachten vol met goud en zilver, waarmee hij enkele collega-kardinalen omkocht niet eens merkte. Gelukkig hoefde hij niet alle steekpenningen uit eigen zak te betalen, omdat hij de macht had kerkelijke bezittingen als paleizen, ja zelfs hele stadstaten uit te delen aan kardinalen, mits zij hem in de concurrentiestrijd om zijn uitverkiezing zouden steunen. Door zijn gulle hand had hij 18 van de 23 kardinalen over de streep getrokken en was de familie-eer van de Borgia’s gered. Papa Alexander VI kon zijn met goud en edelstenen beklede mijter, ofwel zijn met wijwater besprenkelde vreeswekkende helm voor vijanden van de waarheid, op zijn Heilige hoofd laten plaatsen. (3) De volgende aflevering gaan we kijken of deze loden last niet te zwaar op het hoofd drukte van strijder papa Alexander VI.Verwijzingen:(1) Zie de blog:- Even roddelen over de Borgia’s – deel 2 van 9 februari 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/19080(2) Desiderius Erasmus, Lof der Zotheid, vertaald door Harm-Jan van Dam, zeventiende druk, 2016, Uitgeverij Atheneum – Polak & van Gennep, ISBN 978 90 253 0278 8, NUR 302, pp. 84, 86, 87(3) Voor de liefhebbers. De Latijnse passage uit de wijdingsrite van bisschoppen met name over het plaatsen van de mijter op het hoofd van de prelaat luidt:“IMponimus, Domine, capiti hujus Antistitis et Agonistæ tui galeam munitionis et salutis, quatenus decorata facie et armato capite, cornibus utriusque Testamenti terribilis appareat adversariis veritatis: et te ei largiente gratiam, impugnator eorum robustus existat: qui Moysi famuli tui faciem, ex tui sermonis consortio decoratam, lucidissimis tuæ claritatis ac veritatis cornibus insignisti, et capiti Aaron Pontificis tui tiaram imponi jussisti. Per Christum Dominum nostrum. ℟. Amen.”In Engelse vertaling:“WE place, O Lord, on the head of this Thy Prelate and Combatant, the helmet of defence and salvation, that, having his forehead adorned, and his head guarded, by the power of both Testaments, he may appear terrible to the adversaries of the truth, and stand forward as a valiant champion against them, through the abundant grace bestowed on him by Thee; who didst adorn the countenance of Thy servant Moses, made beauteous, in a colloquy with Thee, with the most brilliant rays of Thy brightness and truth; and who didst command a diadem to be placed on the head of Aaron, Thy High Priest: Through Christ, our Lord. Amen.”Bron: Wikisource.Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

De vorige keer (1) begonnen we met de neanderthalers, wier beschaving geen macht kende. De machtshonger van Homo sapiens begon pas een dikke tienduizend jaar geleden en heeft sindsdien stelselmatig zijn pogingen tot samenleven ontwricht. Zo ook op het Iberisch schiereiland, van waaruit ene Alonso de Borja, afkomstig uit de plaatselijke lage landadel, in de vijftiende eeuw zijn ideaal om de macht van de hele rooms-katholieke kerk naar zich toe te trekken trachtte te verwezenlijken. Onze Alonso wilde rijk en beroemd worden. Zoals we al gelezen hebben ging dat niet zonder immoreel handelen en dat was nog maar het begin. Macht corrumpeert en de strijd om de macht doet daar niet voor onder.Het moest groter, het liefst wereldwijd. Daarvan droomde Alonso de Borja. Zijn plan om op de Heilige Stoel in Rome plaats te nemen was de logische volgende zet in de strategie, waaraan hij zijn leven had gewijd. Alonso wist dat de naam ‘papa’ weliswaar ‘vader’ betekende, maar dat ‘papa’ ook het acroniem was van ‘Petri Apostoli Potestatem Accipiens’ ofwel ‘van de apostel Petrus de macht ontvangend’. Die macht had hij nodig om alles te doen wat God verbood, zoals dat min of meer standaard praktijk was in de Middeleeuwen, zowel bij pausen en kardinalen als binnen de gehele klerikale machtshiërarchie. Hun onzedelijke schijnheiligheid schoot weliswaar steeds meer christenen in het verkeerde keelgat, maar door repressie, censuur, inquisitie, oorlogvoering, nepotisme en simonie, het uit winstbejag verhandelen van geestelijke goederen of ambten, bleef de boel vanuit je bestuurlijke verantwoordelijkheid beheersbaar en liep je zelf toch lekker binnen. Alonso had er 76 jaar van zijn leven voor moeten knokken, maar bij het conclaaf van 1455 wist hij Gods genade eindelijk eens een keertje voor zichzelf af te smeken. Onze rechtschapen kerkrechtgeleerde speelde de duellerende kardinalen van de elkaar naar het leven staande steenrijke adellijke families Orsini en Colonna meesterlijk uit elkaar en gebruikte de patstelling om zichzelf tot papa Calixtus III, wat staat voor ‘de mooiste, de glanzende’, te laten uitverkiezen. Nu kon hij genieten van het leven en zijn macht. Hij creëerde zijn 25-jarige Spaanse neef Rodrigo de Borja tot kardinaal en belastte hem ook maar met het vicekanselierschap van de Romeinse Curie, de op één na machtigste positie binnen de rooms-katholieke kerkhiërarchie en bovendien buitengewoon goed betaald én levenslang gegarandeerd. En of dat allemaal nog niet genoeg was werd de veelbelovende Rodrigo ook nog benoemd tot kapitein van de pauselijke troepen. Nu behaagde het God om de eminente kerkrechtjurist Alonso de Borja slechts drie jaar lang als papa Calixtus III aan het roer te laten staan. Zijne Heiligheid had dus niet heel veel tijd voor andere wapenfeiten dan simonie en nepotisme. Zijn volgende zet was de bul (oorkonde) Inter Caetera. Onze ethicus bekrachtigde daarin dat koning Alfons V van Portugal het alleenrecht had om alle heidenen van de hele wereld bij diens ontdekkingsreizen voor eeuwig tot slaaf te maken en al hun bezittingen af te nemen. Inter Caetera was dus een vrijbrief voor kolonialisme, imperialisme en uitbuiting. En tenslotte moest er natuurlijk nog wat oorlog worden gevoerd tegen de oprukkende islam van de Ottomanen, ruzie worden gemaakt met papa’s voormalige vriend koning Alfons V van Aragon over het koninkrijk Napels en moesten de steenrijke en machtige Italiaanse streberfamilies als Dei Medici uit Florence, Sforza uit Milaan, en Orsini en Colonna uit Rome uit elkaar worden gespeeld. De hulp van Alonso’s Spaanse familieleden, zoals de prelaat Rodrigo de Borja kwam hem daarbij goed van pas. Wat zou ‘Vrouw Dwaasheid’, het alter ego van de renaissance-humanist Erasmus Roterodamus in diens satire Lof der Zotheid, hebben gedacht van het gedrag van machtigen als pausen, kardinalen en bisschoppen? (2) Dat zien we in de volgende aflevering van dit Borgia-feuilleton.Verwijzingen:(1) Zie de blog:- Even roddelen over de Borgia’s – deel 1 van 26 jan 2024. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/18930(2) Zie de blog:- Wie concurreert is gek van 17 april 2020. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/7621Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

Hebben jullie even tijd? Ik zit er wel een beetje mee, want persoonlijk hou ik niet van roddelen, maar de zaak in kwestie is ernstig. De aanleiding was ons bezoek aan het Catalaans-Aragonees-Valenciaanse stadje Xátiva. In de maand januari reizen Jacintha en ik graag door het zuiden en oosten van Spanje om daar de leefwijze van de neanderthalers te onderzoeken. Het stikt er namelijk van de archeologische vindplaatsen en musea over hun beschaving. De Cova Negra, een grot in de buurt van Xátiva, waar neanderthalers tussen 150.000 en 40.000 jaar geleden vaak verbleven en er onder andere olifanten en rinocerossen verorberden konden we echter niet vinden. (1) Wat we wel ontdekten waren twee rooms-katholieke pausen die afkomstig waren uit het middeleeuwse Xátiva en daarmee begint dan het roddelen. Zij maakten het namelijk zo bont, dat je hun handel en wandel eigenlijk wel aan de kaak móet stellen. Bovendien gaat het om zaken, waarbij een hele familieclan was betrokken en alles heeft ook nog eens een keer ruim vijfhonderd jaar geleden plaatsgevonden. Is het dan nog wel roddelen of is er juist sprake van geschiedschrijving? Het zit zo. Aan het eind van de middeleeuwen leefde in het koninkrijk Aragon een geslacht van lage landadel dat zich naar de naam van hun stadje, de familie Borja noemde. In de vijftiende eeuw verhuisden zij naar Xàtiva en bewoonden daar een best leuke tussenwoning, althans in vergelijking met de huisjes en hutjes van de overige stads- en plattelandsbewoners. Maar eerlijk gezegd stelde het niet veel voor in vergelijking met de palacios en castillos van hertogen, koningen, aartsbisschoppen, kardinalen en pausen. Dat gekeuter in die kleine stadstaatjes tikte gewoon niet lekker aan besefte de ethicus en kerkrechtgeleerde Alonso de Borja (1378-1458) toen hij de nodige hand- en spandiensten leverde aan koning Alfons V van Aragon en een Aragonese kerkvorst, de tegenpaus Benedictus XIII. Deze tegenpaus was één van de maar liefst drie elkaar beconcurrerende pausen die de rooms-katholieke kerk toen rijk was. Voor onze berooide ethicus en scherpzinnige kerkjurist Alonso de Borja betekende dit zogeheten Groot Westers Schisma binnen de steenrijke rooms-katholieke kerk een ware goudmijn, zolang hij het spel goed speelde. De daaropvolgende zet in zijn schaakspel was de herovering van het koninkrijk Napels, dat geheel Zuid-Italië besloeg, voor zijn opdrachtgever koning Alfons V van Aragon, die dat enorme grondgebied door allerlei stommiteiten was kwijtgeraakt. Hoe stak onze sympathieke Alonso de Borja die reconquista in de steel? Heel eenvoudig: door de belangen van onder andere de Aragonese tegenpaus Benedikt XIII daarvoor op te offeren. Kerkrechtjurist Alonso sloot voor koning Alfonso V met de paus van Rome Martinus V een deal over de belening van het koninkrijk Napels. Deze paus was namelijk behalve geestelijk herder ook de leenheer van het leengoed Napels. Koning Alfonso V zou op zijn beurt alle tegenpausen offeren, zodat papa Martinus V weer het monopolie bezat op alle macht van de rooms-katholieke kerk. De papa van Rome blij, koning Alfons V van Aragon blij en natuurlijk onze hardwerkende, intelligente en ethisch zuivere canoniek jurist Alonso de Borja uit Xàtiva blij. Voor de ingenieuze meesterzet om het gehele zuiden van Italië zonder slag of stoot weer terug te bezorgen bij de rechtmatige eigenaar had Alonso de Borja weliswaar zijn vriend en opdrachtgever, de Aragonese tegenpaus Benedikt XIII geslachtofferd, maar was dat niet vooral aan diens stijfkoppigheid, onredelijke geldingsdrang en instinctieve hebberigheid te wijten? In het spel om de knikkers en om de macht kan je natuurlijk hoog inzetten, maar dan moet je niet raar opkijken als je verliest, was de redenering van onze ethicus en kerkrechtgeleerde. Alonso de Borja was inmiddels tegen betaling van de vereiste steekpenningen tot bisschop van Valencia geconsecreerd en vervolgens, eveneens weer tegen betaling, tot kardinaal. Bovendien trad hij toe tot de beruchte Romeinse curie wat hem mogelijkheden verschafte om zijn grote familiedroom, de strategische positionering van high potentials, zoals zijn 53 jaar jongere neef Rodrigo de Borja (1431-1503), binnen de rooms-katholieke machtsorde te verwezenlijken. Zo was alle gemarchandeer rondom het interpreteren van het canonieke recht voor onze rechtschapen Alonso de Borja een goede leerschool om zijn carrièrepad te effenen om tot paus te worden uitverkoren. Of Alonso het inderdaad tot Paus Calixto III schopte, daarover roddelen we de volgende keer vrolijk verder.Verwijzing:(1) Veel informatie is op te doen in musea. Steden en dorpen in de regio Valencia hebben meestal een museum over de prehistorie of de archeologie.Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423

Het kiezen van volksvertegenwoordigers is discutabel. Partijen en politici concurreren met elkaar en blokkeren daarmee het samenwerken. Bovendien strijden ze om de macht en iedereen weet: macht corrumpeert. We hebben een hekel aan macht en machthebbers, omdat de baas spelen strijdig is met ons natuurlijke sociale egalitaire gedrag. Machthebbers staan samenwerken, het delen van kennis, eerlijk zijn, waarheidsvinding en adequaat anticiperen in de weg. De volksvertegenwoordiger wil zoveel mogelijk stemmen vergaren om macht over de medemens uit te kunnen oefenen. De verkiezingsstrijd is vergeven van de retoriek, valse beloftes en op de man of vrouw spelen. Allemaal contraproductief gedrag om samen te werken, maar niet om de macht te verkrijgen en uit te oefenen. Eenmaal uitverkoren verandert aan dat gedrag niets. We zitten dus opgescheept met een stelsel dat mensen uit elkaar drijft, wantrouwen schept, de onderlinge verschillen uitvergroot en last but not least niet in staat is om problemen te voorkomen of op te lossen, maar juist problemen schept. (1) De vraag waarom we in godsnaam een systeem in stand houden, waarvan we weten dat het verkeerd uitpakt laat ik deze blog even rusten, want we kunnen nu eenmaal niet alle problemen in één blog met elkaar bespreken. Laten we eens kijken of er een mogelijkheid is om de schade, die de gekozen volksvertegenwoordiging met zich meebrengt enigszins te beperken. Een linkse volksvertegenwoordiger wil de ongelijkheid tussen mensen verkleinen en strijdt voor hulp aan en ondersteuning van de zwakkere en de bezitloze. Je zou kunnen zeggen dat ‘links’ tracht om het natuurlijke gedrag van de mens in ere te herstellen. Vanzelfsprekende onderlinge hulp was immers basaal gedrag gedurende onze evolutie. De ‘rechtse’ parlementariër nu wil de ongelijkheid tussen mensen niet verkleinen, maar juist vergroten. Al vele duizenden jaren weten we dat ongelijkheid leidt tot kloven in de samenleving. (2) Het schept wantrouwen en voedt gevoelens van oneerlijkheid. Het eind van het rechtse liedje staat vast: iedereen verliest. Waarom zouden we het risico nemen door af te wachten tot het te laat is, bijvoorbeeld wanneer een rechtse dictatoriale volksmenner de macht grijpt door middel van een putsch of coup. Waarom zouden we überhaupt unheimische ontwikkelingen afwachten? Bovendien is er nog nooit iemand gelukkig geworden van materieel bezit - ongelukkig echter velen. Op rechts stemmen en rechtse politiek zijn fout, omdat deze in strijd zijn met ons natuurlijke egalitaire gedrag.Verwijzingen:(1) Zie de blog:- Discriminatie, vooroordelen, slavernij van 19 juni 2020. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/8251(2) Andere blogs over kloven:- De Millenials versus de Boomers van 9 december 2019. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/6407- De Klimaatconferentie en wat haarkloverij van 20 december 2019. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/6457 - Concurreerden de nazi’s? van 7 augustus 2020. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/8620- Het is weer crisis van 16 okt 2020. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/9212- Verschillen vrouwen en mannen? Mein lieber Herrgott van 4 februari 2022. Dit is de link: https://huibpapenhuijzen.auteursblog.nl/artikel/13839 Meer weten? Lees mijn boek Nooit Meer Concurreren, verkrijgbaar bij boekhandel, uitgeverij Boekscout en Bol. Dit is de link: https://koopmijnboek.shop/9789464507423